Bugün yeni eğitim-öğretim yılının dördüncü günü. Okula yeni başlayanlar ortasında hemencecik öğretmenine ve arkadaşlarına ısınanlar olduğu üzere alışmak için biraz daha vakte gereksinimi olanlar var. Birinci gün, birinci hafta, birinci ay, hatta birinci devirde yaşananlar büyüyünce bir hatıra oluyor, unutulmuyor. Okula başladıkları birinci gün/ler müelliflerin da anı sayfalarına düşürdükleri birinci satırlardan oluyor ekseriyetle.
YAHYA KEMAL OKULA NASIL BAŞLADI?
Mesela Yahya Kemal. Bir Osmanlı toprağı olan Üsküp’te 2 Aralık 1884’te doğan Yahya Kemal birinci tahsiline buradaki Yeni Mektep’te, 1889 yılında başladı ve yıllar sonra o birinci günde yaşadıklarını şöyle anlatacaktı:
“Yeni Mektebe başladığım gün hoş bir sonbahar günüydü. Dediğim üzere, beş yaşındaydım. Meskende, bu işin olacağını bana duyurmamışlardı. Maamafih birkaç günden beri mektebe başlayan çocukların göğüslerine çapraz geçirdikleri sırmalı, kâr-ı kadîm, bir kitap kılıfı göstermiştiler. Bir sabah İshâkıyye Mahallesi’nde, karaağaçların altındaki konağımızın önünde el ele vermiş kız ve erkek mektep çocukları, sarıklı hocaları önde, ilâhîler söyleyerek göründüler. Her ilâhînin sonunda cumhurlu bir âmîn gulgulesi işitiliyor ve ilâhîler tekrar başlıyordu. Selâmlıkta, minderlere, sıra ile komşulardan, eşraftan, hacı ve hocalardan birçok konuk dizilmişti. Şerbetler ve kahveler dağılıyordu. Bu kalabalık bana hem ürküntü hem de keder veriyordu. Kolumdan tuttular; köşede oturan Hoca Ganî Efendi, benimçün alınan yaldızlı, eski yol Elifbâ kitabını açtı. Şahadet parmağımla Elifbâ’dan birinci harfleri tekrar ettirdi. Sonra şekere bulanmış bir modül mürekkep yalattı. Dua edildi. Babam, ‘Eti senin, kemiği benim!’ mukaddimesiyle beni hocaya emanet ettiğini söyledi. Meskenin bahçesinde ve sokaklarda ilâhîler tekrar başladı. Galiba bizim Yeni Mektep çocuklarından öbür, öteki mahalle mekteplerinin çocukları da gelmiştiler. Zira alay büyüktü. Bütün bu çocuklara külahlarla şeker ve birer gün harçlığı verilmişti.”
GÜNÜMÜZ MUHARRİRLERİNDEN HATIRALAR
Küçük büyük, insan hayatının çabucak her dönemecinin bir merasime dönüştüğü Osmanlı dünyasında okula başlamanın da bir merasimi vardı: Bir çocuğun yaşı dört sene dört ay dört gün yahut beş sene beş ay beş güne eriştikten sonra ilkokullara, yani o periyottaki isimlendirmeyle söyleyecek olursa mahalle mektebine ya da sıbyan mektebine başlayacaklarında özel olarak giydirilir, okuldan meskene, konuttan okula giden yol boyunca, konutta ve okul bahçe yapılan merasimlerle eğitimine başlardı. Bed’-i Besmele cemiyeti, âmin alayı, mektep cemiyeti üzere çeşitli formlarda anılan ve kimi farklıklar gösteren bu merasiminin detayları ile Halit Ziya’dan Halide Edip’e, Ahmet Rasim’den Hasan Âli Yücel’e, Reşad Ekrem Koçu’dan Burhan Felek’e edebiyat ve kültür tarihimizin kıymetli isimlerinin okul anılarını merak ediyorsanız, İsmail Kara ile Ali Birinci’nin müşterek çalışması, Bir Eğitim Tas avvuru Olarak Mahalle/Sıbyan Mektepleri: Hatıralar-Yor rak günümüz müelliflerinin okula başladıkları birinci günleri ve sonrasını merak ettik: Birinci okuma heyecanları, birinci yazı denemeleri, birinci kitaplar… Arif Ay, Kadir Daniş, Mehmet Hakkı Suçin, Me ağıdaki dört soruyu yönelttik:
-Okula birinci başladığınız günlerden neler hatırlıyorsunuz?
-Okumayı öğrendikten sonra severek okuduğunuz birinci kitap hangisiydi?
-Okumayı söktüğünüzde mi yoksa yazmayı mı öğrendiğinizde mi daha çok heyecanlandınız?
-İlk kütüphanenizi ne vakit oluşturmaya başladınız?
İşte muharrirlerimizin cevapları…
ARİF AY
“Okumanın yazmayı tetikleyen bir üstünlüğü var”
– Siyah önlük, plastik beyaz yaka, şeker torbası bezinden annemin diktiği şalvarımsı pantolon, soğuk kuyu lastiği ayakkabı, babamın makinayla kestiği üç numara saçlar, “uyu uyu / yat yat uyu” teranesiyle başlayan alfabe, saman kağıt sarı defter, ve silmeyen, silerse kağıdı da yırtan silgi. Balcı Köyü İlkokulu’nun kapısından bu türlü girdim. Okula sekiz yaşımda okuma yazmayı öğrenmiş olarak başladım. Kendisi de okuma yazmayı askerde öğrenen (Ali Okulu) babam, bir kış uzunluğu bana okuma yazmayı öğretmişti. Okulumuzun biri müdür, iki öğretmeni vardı. Öğretmenim bana birinci sınıfa okuma yazmayı öğretme vazifesi vermişti.
-Hz. Ali Cenkleri. Babamın tek göz konutumuzun duvarına çivilediği kitap dolabında bu kitapla birlikte Mevlit, İstek ile Kamber, Yusuf ile Züleyha, Kesik Baş öyküleri vardı. Dönüp dönüp bunları okuyordum.
-İkisini birlikte söktüğüm için ikisi de o vakitten bu vakte heyecanlandırır beni. Okumanın yazmayı tetikleyen bir üstünlüğü var kuşkusuz. Yazmak ise büyülü bir uğraş: Sözcüklere kanat takmak, gerçekle hayali buluşturmak üzere.
-Lise öğrencisiyken oluşturmaya başladım. Kasabada kitabevi olmadığı için seyyar kitapçıların stantlarından aldığım dinî içerikli kitaplardı bunlar. Mesela, İmam Gazali’nin İhyau’ulumi’d-din ve Ömer Nasuhi Bilmen’in 8 ciltlik tefsiri, Peygamber Efendimiz’ in hayatı, dinî öyküler vs. Kütüphanem iki kere hasar gördü. Biri, bodrum katta oturduğum meskeni su bastı; kitaplarım harap oldu.
İkincisi ise 12 Eylül gecesi darbecilerin öğrenci meskenlerine yaptıkları baskınların hışmına uğrayan kitaplar. Birçoklarını onlar gelmeden banyo sobasında yakmak zorunda kalmıştık.
ABDULLAH HARMANCI
“Okuduğum vakit kendimi çok kıyak hissettim”
-Kıbrıs. Süper bir orman. “E” harfini zıt yazıyordum ve bu büyük sorun olmuştu. Okulda kızlar kareli kırmızı beyaz entari… Erkekler kısa kot pantolon ve mavi gömlek… Keçi boynuzu ağaçları altında devletin dağıttığı sütten içeceğiz diye sevinen biz subay çocukları… Üç sınıf bir ortada okuyor. İkinci sınıfa geçerseniz kurşunla değil tükenmez kalemle yazacaksınız, demişti biri. Buna ne kadar sevinmiştik! İkinci sınıfa geçelim diye Allah’a ne kadar yalvarmıştık.
-1980’lerin başında okullarda kitap okuma işi pek sıkı tutulmuyordu. Kitap okumamız konusunda pek önemli bir yol izlenmiyordu. Babam edebiyat öğretmeniydi ve dersine hazırlanırken kimi edebi metinleri sesli okuyordu. Yani ben okumayı öğrenmeden evvel dinlemeyi öğrenmiştim. Okuduğum kitaplar akılda kalıcı klasikler değildi. Hatırlamıyorum. Babamın alıp geldiği Türkçe kitabını bir oturuşta yani bir solukta okuyup bitirdim. Renkli sayfaları vardı. Hala o renkli sayfalar içimdedir. Kitabı bir çırpıda okuyuşuma annem ne kadar şaşırmıştı. Dış görünüşüm itibariyle kimseye bir şey vadetmiyorum galiba. Beşerler birinci şiirlerimi okuduklarında da bunları benim yazdığıma inanmadılar.
-Aslında ikisi de harikaydı. Ben hiçbir vakit başaramam, sanıyordum. Okuduğum vakit, galiba asıl okuduğum vakit kendimi çok kıyak hissettim.
-Babamın bana Ömer Seyfettin serisi aldığını hatırlıyorum. Jules Verne falan. Onları sahiplenmiştim. İlkokul yıllarında kitaplarımı yan yana dizmeye başladım. Lakin içimde bir yangın çıkması lisede oldu. Kendimi kaybetmiş üzere kitap alıyordum. Okumak bir emel olmaktan çıkmıştı. Asıl hedef kitabı rafa dizmekti.
KADİR DANİŞ
“Abaküsümü, okulun yokuşunu ve birinci hengameleri hatırlıyorum”
-Öğretmenimizin Amasya ağzını, beslenme çantamın kendine has kokusunu, abaküsümü, okulun yokuşunu ve birinci hengameleri.
-Babam diğer pek çok macera kitabıyla birlikte Jules Verne’in romanlarının çocuklar için olan kısaltılmış versiyonlarını da almıştı. Onları keyifle okuduğumu hatırlıyorum.
-Sanırım birinci öykümü yazdığımda. İkinci ya da üçüncü sınıfta olmalıyım: Ortaya kendimden beklemediğim bir şey koymuştum ve birinci kere harfler beni o kadar heyecanlandırmıştı.
-Benim kitap toplama alışkanlığım biraz hudut bozucu. Elimde kitap biriktikçe, yani odamda bir kütüphane oluştukça bir daha kitap toplamamaya karar verip kitaplarımı dağıtıyorum; fakat sonra pişman olup tekrar kitap toplamaya başlıyorum. Sonra yeniden elimde kitap birikince yine pişman oluyor ve kütüphanemi tekrar bozuyorum. Bu fasit döngüye babamın aldığından bahsettiğim birinci kitaplarımla başlamış olsam gerek.
MEHMET HAKKI SUÇİN
“Öğretmenin neden ‘buhar olduğunu’ anlamazdık”
-Babamın imamlık yaptığı bir köyde ilkokula başladım. Hakikat dürüst yolu olmayan, babamın maaşını almak için atla ilçeye gidip geldiği bir köydü. Kışları çok çetin geçer ancak bahar ve yazları süper hoştu. Bu köyde okula başladım. Öğretmen en fazla iki ay gelir, sonra da ortadan kaybolurdu. Öğretmenin neden “buhar olduğunu” anlamazdık. Her sabah koltuğumuzun altına bir tezek alıp okula gittiğimizi hatırlıyorum.
-Köyümüzde kitap namına bir şey olduğunu hatırlamıyorum. Öğretmenin bize yazdırdıkları ve verdikleriyle yetiniyorduk. Ders kitabımız var mıydı hatırlamıyorum. Olsa hatırlardım.
-Okumayı söktüğümde heyecanlanmıştım fakat öğretmenimiz yazımın hoş olduğunu belirttiğinde daha da özenmiştim.
-Lise yıllarımda elime Aziz Nesin’in Fil Hamdi’si geçmişti. Tahminen de okuduğum birinci “edebî” eserdi. Bu kitabı birkaç defa okuduğumu hatırlıyorum. Hemingway’in Silahlara Veda, Steinbeck’in Gazap Üzümleri’ni İngilizce öğretmenim Mustafa Avcı’nın tavsiyesiyle okumuştum. Birinci kütüphanem de bu türlü oluştu. Alışılmış kütüphanemin birinci üyelerinden biri de İngilizce-Türkçe sözlüktü. Daha lise yıllarımda kimi Türkçe müzikleri bu kelamlık yardımıyla İngilizceye kelamda çevirerek arkadaşlarıma söylerdim.
MEHMET BERK YALTIRIK
“Elime geçen ne varsa okuyordum”
-1994-1995 periyodunda ilkokula başladım, İstanbul Çapa’da Fatih Gazi İlkokulu’nda. Birinci gün bir fotoğrafçı gelip ikişer ikişer hepimizin sıralardaki fotoğraflarını çekmişti öğretmenimizle birlikte. O fotoğraf hala durur, çekildiği anı hatırlıyorum.
-O periyot “Dört Kafadarlar Takımı” serisi pek revaçtaydı, zannediyorum Thomas Brezina’nın “Vampirlerin Gecesi”.
-Okumayı söktüğümde, ki okula başlamadan evvel okumaya başlamıştım. Elime geçen mecmua, gazete ne varsa okuyordum.
-2002’de, 8’inci sınıftayken karar verdim. O devir çalışma masamın rafında tutmaya başladığım birkaç kitap vardı. Dedeme kitaplarımı anlatırken, “Benim kitaplıktan” demiştim. Dedem de, “Bir kütüphane oluşturdun mu, çalışırken istifade edebiliyor musun oradan?” diye sormuştu. Bu soru üzerine kendi kütüphanemi, kitaplığımı oluşturmaya karar verdim. Belirli tiplerde kitapları toplamaya başladım. Onları tematik olarak ayırmaya ve bir defterde kayıtlarını tutmaya başladım.