Evliliklerin bitmesinin akabinde boşanmış bayan olarak hayatlarına devam edenler, toplumda farklı baskılar ve ötekileştirmelerle karşılaşabiliyor.
Konuya ait yapılan araştırmalar, boşanmış olan bayanların toplum içinde yalnızlığa itildiğini ortaya koydu. İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi Sosyolog Dr. Zehra Zeynep Sadıkoğlu, bölgesel farklılıklar olsa da ekonomik özgürlüğü olmayan boşanmış bayanların “çevre baskılarına uğramamak için görünmez olmayı tercih ettiklerini” söyledi.
“Boşanmış bayanlar, başka bayanlar tarafından tehdit olarak algılanmakta”
AA’nın haberine nazaran; Sadıkoğlu, kimi bölgelerde boşanmış bayanların önyargılarla daha fazla gayret etmek zorunda kaldığını belirterek, “Kadınlar, marjinalleştirme, yalnızlaştırma ve başka bayanlar tarafından tehdit olarak algılanma üzere risklerle karşı karşıya.” dedi.
Boşanmış bayanlar, kendilerini izole etme eğiliminde
Boşanmış bayanların kendilerini toplumdan izole etme eğiliminde olduğunun altını çizen Sadıkoğlu, şu sözleri kullandı:
“Bu bayanlar, davranışlarını daha ölçülü olma, giysi kuşamına dikkat etme, kadın-erkek karışık toplantılarda yahut yemeklerde bulunmama, bulunuyorsa da daha sessiz kalma, konuta geç saatlerde gitmemeye çalışma ve kendileri üzere boşanmış bayanlardan oluşan topluluklarla toplumsallaşma üzere birtakım stratejiler geliştirme yoluna gidiyor.”
Boşanmış bayanlar için ekonomik ve kültürel sermayenin değerine vurgu yapan Sadıkoğlu, ekonomik garantisi olmayan ve eğitim seviyesi düşük boşanmış bayanların etraf baskısından kurtulmak için birçok vakit görünmez olma yoluna başvurduklarını söyledi.
‘Sürekli tetikte bir hayat’
Sadıkoğlu, “Araştırmalar, bayanların boşandıklarını sakladıklarını ve şayet çalışmıyorlarsa hanenin üretimine sessiz, görünmez biçimde katkıda bulunmaya devam ettiklerini, şayet çalışıyorlarsa da kamusal alanda yarı görünür halde ve daha dikkatli, daima tetikte hayat sürdürmeye devam ettiklerini gösteriyor.” diye konuştu.
Çocuk sahibi olan boşanmış bayanlara ilişkinse Sadıkoğlu, “Damgalanma, çocuğunu düşünmeden sorumsuz davranan anne olmakla suçlanma, yalnızlaşma ve güvensizlik üzere baskılara daha ağır maruz kalıyorlar.” dedi.
‘Bu meskenden gelinlikle çıktın, kefenle girersin’
Sadıkoğlu, boşanmanın son yıllarda daha kabul edilebilir hale gelmeye başladığını lisana getirerek, “2021 yılında kaba boşanma suratının en yüksek olduğu vilayet İzmir, onu Antalya ve Uşak izliyor. En düşük olduğu vilayet ise Şırnak ve ardından Hakkari, Siirt ve Muş. Birçok bölgede ‘bu konuttan gelinlikle çıktın, kefenle girersin’ algısı hala var. ‘Namus meselesi’ olarak görülmese bile çocuğu olan bayanlar ‘senin çocukların var, çocukların için bunu yapmak zorundasın’ gerekçesiyle devam etmek istemediği bir evliliğe mahkum ediliyor.” tabirlerini kullandı.
“Boşanma bayanlar için ekonomik güvencesizlik doğuruyor”
Boşanma kararını bayanların erkeklere kıyasla daha güç aldığını lisana getiren Sadıkoğlu, bunun nedenlerini ise ekonomik güvencesizlik, çocuğun olumsuz etkileneceği kanısı ve etraftan gelecek olumsuz yansılar olarak sıraladı.
Sadıkoğlu, bayanların istihdama iştirakinin yüzde 29-30 düzeyinde olduğunu hatırlatarak, “Kadınlar bir toplumsal güvenlik şemsiyesi altına çoğunlukla eşleri yahut babalarının vasıtasıyla girebiliyor. Münasebetiyle boşanma bayanlar için ekonomik güvencesizlik doğuruyor.” dedi.
Dul bayan algısı
Dul bayan algısına da değinen Sadıkoğlu, kimi bayanların yaftalanmaktan çekindikleri için boşanmayı tercih etmediğini lisana getirdi. Sadıkoğlu, “Önceden şöyle bir önyargı vardı, ‘dul kalırsan çocuğun yarın öbür gün evleneceği vakit sana gelin vermezler’ derlerdi. Ben bu önyargıların artık azaldığını lakin tekrar de bayanların ekonomik faktörleri göz önünde bulundurarak boşanma kararını daha güç aldıklarını düşünüyorum.” biçiminde konuştu.
Salgından sonra boşanma oranları arttı
Avukat ve Arabulucu Fatma Bakırcı, Türkiye’de koronavirüs salgınından sonra boşanma oranlarında büyük artış olduğunu, eski periyotların bilakis bayanların artık sorunları sineye çekmediğini ve ekonomik özgürlüğü olan bayanların ayrılma kararını çok daha kolay alabildiğini aktardı.
Boşanma davalarında bayanların ekonomik özgürlüğünün dava açan taraf olmada belirleyici olduğunu belirten Bakırcı, “Eğer bayan güçsüzse, ekonomik olarak eşine bağımlıysa boşanmıyor ve davayı da onlar açmak istemiyor, boşanmamak için de ellerinden geleni yapıyorlar. Şiddet görseler dahi, berbat muamele görseler dahi katlanıyorlar zira diğer seçenekleri yok.” ifadelerini kullandı.
“Kadınlar en çok çocuklarından ayrılmaktan korkuyor”
Boşanmış yahut boşanmaya hazırlanan bayanlara yönelik ayrımcılığa ve ötekileştirmeye de değinen Bakırcı, bilhassa eğitim düzeyinin yüksek olduğu kentlerde bayanların artık “dul kadın” üzere yaftalamaktan telaş duymadığını söyledi.
Bakırcı, bayanların asıl korkusunun ekonomik yetersizlik ve çocuklarından başka kalmak olduğuna dikkat çekti. Çocuğun boşanma sürecinde erkek tarafından tehdit ögesi olarak kullanıldığının altını çizen Bakırcı, “Kadınlar en çok çocuklarından ayrılmaktan korkuyor zira eşleri ‘çocukları alacağım’ diyerek bayanı tehdit ediyor, bu durumu ona karşı kullanıyor. Bu onlar için en büyük caydırıcı sebep oluyor.” dedi.
Türkiye’de boşanma sürecinin tarafların mutabakatı halinde kolay ilerlediğini anlatan Bakırcı, tarafların anlaşamadığı durumlarda ise sürecin 5 yıldan daha fazla sürebildiğine işaret etti. Bakırcı “Türkiye Cumhuriyeti’nde en aşağı bir boşanma davası istinaftır, temyizdir; 5 yılın üzerinde devam ediyor. Bayan şiddet görse dahi müdafaa kararı alınıyor fakat 5 yıl boşanamıyor. Taraflar farklı yaşasa bile ne yazık ki özgür olamıyor.” diye konuştu.
Türkiye’de boşanma oranları
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye’de boşanan çiftlerin sayısı 2020’de 136 bin 570 iken 2021’de bu sayı 174 bin 85 oldu.
Evlilik mühletine nazaran boşanmalar incelendiğinde, 2021’de gerçekleşen boşanmaların yüzde 33,6’sı evliliğin birinci 5 yılı, yüzde 20,9’u ise evliliğin 6-10 yılı içinde gerçekleşti.
Boşanma davaları sonucu, çocukların velayetinin çoğunlukla anneye verildiği görüldü. 2021’de çocukların velayetinin yüzde 76,1’i anneye, yüzde 23,9’u babaya verildi.