Aslı Örnek
Dolapdere’deki Arter Galeri yeni döneme Bill Fontana’nın ‘Sessiz Yankılar: Notre-Dame’ isimli ses yerleştirmesiyle başladı. Fontana, Arter ziyaretçisinin aşina olduğu bir isim. Çünkü tekrar tıpkı yerde sanatkarın ‘İo’nun Yeni Sesler’ isimli ses/video yerleştirmesi mart ayında meraklılarıyla buluşmuştu. O da birebir yeni stant üzere, 4 Aralık’a kadar ziyaret edilebilecek. Bilenler biliyor lakin tanımayanlar için evvel Bill Fontana’nın kim olduğunu anlatarak yazıma başlayayım, sonra da stant ve bu standın bizlere ne anlatmak istediğiyle devam edeyim.
SES ALANINDA ÖNCÜ İŞLER YAPIYOR
75 yaşındaki Amerikalı Bill Fontana, 40 yılı aşkın mühlete yayılan sanat pratiği boyunca ürettiği, ses alanındaki öncü araştırmaları ve çalışmalarıyla tanınıyor. Görsel ve mimari yerlere ait algılarımızla etkileşim kuran sanatçı, bunları dönüştürmek için sesi heykel üzere kullanıyor. Böylelikle dinleyicinin zihninde görsel bir çağrışım alanı yaratıyor. Yapıtların de akustik mikrofonlar, sualtı sensörleri (hidrofonlar) ve yapısal/materyal sensörler (ivmeölçerler) kullanıyor. Yapıtları Tate Çağdaş, Whitney Museum of American Arka, San Francisco Museum of Çağdaş Art’ın da ortalarında dünyaca ünlü müzelerde sergilenen Fontana, birebir vakitte kamusal sanat çalışmaları ve radyo projeleri de gerçekleştiriyor. Bu ortada kendisi, 2013 yılında dijital yaratıcılığı yeni boyutlara taşıyan ‘Prix Ars Electronica [email protected]’ ödülünün de sahibi. Fontana’nın tıpkı yıl konuk sanatçı programı dahilinde katıldığı ve Cern’de vazife yapan bir kozmologla birlikte ürettiği ‘Akustik Vakit Yolculuğu’ isimli projesi, Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nı dünyanın en büyük akustik enstrümanına dönüştürdüğü de biliniyor.
PARİS’TEN SONRA İSTANBUL’DA
Gelelim sanatkarın Arter’deki ‘Sessiz Yankılar: Notre Dame’ isimli sergisine… Bill Fontana’nın, birinci gösterimi 7 Haziran’da Centre Pompidou’da gerçekleştirilen ‘Sessiz Yankılar: Notre-Dame’ isimli standı, Paris’teki Notre-Dame Katedrali’nde yer alan ve 2019’daki yangın sonucunda sessizliğe bürünen 10 adet dev çanın seslerini yine sanatseverlerle buluşuyor. Sanatkarın, çanların Paris’in ortam seslerine karşılık veren titreşimlerini kaydettiği ve kendine has stiliyle insan kulağının işitebileceği hale getirdiği eser, bu mistik sesleri canlı bir ilişkiyle Paris’ten İstanbul’a taşıyor ve Arter, Centre Pompidou’dan sonra projeye mesken sahipliği yapan dünya müzelerinin birincisi oluyor.
FONTANA YAPITI NASIL YAPTIĞINI ANLATTI
Melih Fereli küratörlüğündeki stant için Türkiye’ye gelen Bill Fontana, geçen hafta katıldığı basın toplantısında yapıtıyla ilgili şöyle konuşuyor: “Notre Dame ile geçmişim 1994’e dayanıyor, o devir Paris’te öbür bir proje yapıyordum. Kültür Bakanlığı takviyesiyle, Paris’in Arc de Tromphe’dan görülen 16 farklı noktasına canlı yayın yapabilmek ismine mikrofonlar yerleştirme müsaadesi almıştım. Bu noktalardan biri Notre Dame’dı. Katedral ile ilgili birinci tecrübem bu olmuştu. Artık ise Notre Dame’a geri döndüğümde girdiğim yer bir inşaat alanı. Katedralin çatısı yerinde değil, iç yer büsbütün iskelelerle kaplı; dev boyutta bir inşaat mevcut. Öte yandan çan kuleleri hala yerinde. Bu alana erişebilmek benim için büyük bir ayrıcalık. Burada olup biten tüm tarihi gözümde canlandırabiliyorum.
Notre Dame’daki yangının fotoğraflarını gördüğümde, çan kulelerinin mucizevi halde yangından kurtulduğunu gördüm. Kulelerdeki çanların da birebir formda kurtulduğunu öğrenince, çan kulelerine erişim sağlama talihim olursa çanlara ivme ölçerler bağlayarak, bu çanların tüm bu vakit boyunca gizlice tınladıklarını bu etkileyici ve kolay olguyu görebileceğimizi keşfettim. Elbette bunu duymak mümkün değildi. Çanların etrafındaki nesiller, ivme ölçerleri çanlara bağlıyor. İşin temeli çok kolay: Çanlar özgür salınımda titreşmek için tasarlanmışlar. Notre Dame etrafını saran, ortam seslerini içeren ses alanı ise pek çok farklı frekansın birleşiminden oluşuyor. Frekans ve etraf sesleri, çanın armonik tınısıyla örtüştüğünde çan bu frekansta içten içe titremeye başlıyor. Bu titreşim çandan havaya yayılmadığı için kulakla algılanamıyor. Ancak bu çalışmayla herkes duyabiliyor.”
ANDA KALMAK MÜMKÜN MÜ?
Toplantı sırasında bir periyot Budist rahiplerle vakit geçirdiğini anlatan Bill Fontana, tecrübelerini de paylaştı ve bence çanların sırrı da buradan geliyor. Sanatçı, ne geçmiş ne gelecek şimdiki vaktin kıymetini çanın sesiyle bağdaştırıyor. Bu sergiyi gezenlerden istediği, dışarıda ne olduğundan çok bu anda kendiyle baş başa kalması… İki yere yayılan (biri görüntü gösterisiyle karanlık odada) ses heykel başladığında ben güya siren sesi de duyuyorum. Aklıma 10 Kasım’lar ve hüzün geliyor. Sonra çan sesine kulaklarım daha fazla alışıyor. İşin ilginci bir gazeteci daha benim yaptığım yorumu küratör Melih Fereli’ye yapmış. Arter, Centre Pompidou’dan sonra projeye mesken sahipliği yapan dünya müzelerinin birincisi olduğu için merak ediyorum; daha sonra gideceği ülkelerde sanki sesler neye benzetilecek? Çünkü bence toplumlarla, toplumsal olgu ve olaylarla herkes tıpkı sesi farklı işitiyor.