Görme
Görme duyumuz incelendiğinde, mutlaka zayıf olmadığımız ortaya çıkacaktır.Bizlerdeki konik hücler, 3 tip rengi fark edebilir ve bunların ortasındaki ton farklılıklarını algılamamıza neden olur.Çevremiz, gökkuşağının mordan kırmızıya olan spektrumunca renklenmiştir. Lakin bir canlı var ki, bu renkliliği 5 kat öteye taşımıştır.15 farklı konik hücresiyle bu canlı mütevazi karidestir.15 farklı renk algılayıcı reseptörü vasıtasıyla bizim tam 5 katımızca renk algılayabilir. Bunun ne derece çılgınca olacağını düşünmek nitekim heyecan verici.
Bazı canlılar, görme konusunda bu durumu daha da ileri götürüp; mor ötesi ve kızılötesi ışınları da görmeye kadar ilerlemişlerdir.
Dokunsal Algılar
Muhtemelen dünyadaki en garip duyu organı, yıldız burunlu köstebeklerin burunlarıdır. Silindir gövdesi üzerinde kısa sivri bir baş ve başın üzerinde 22 adet parmak formunda cilt uzantısı bulunur. Bunlar, potansiyel av hayvanlarının izlenebildiği ve bir saniyenin kesirleri içinde atak yapabilen dokunsal organlar olarak fonksiyon görür.
Hareketler o kadar süratlidir ki insan gözü o anı takip edemez. Özel kameralarla yapılan son ölçümler bir yıldız burunlu köstebeğin saniyede on üç potansiyel ava dokunabileceğini ve inceleyebileceğini gösterdi. Bu epeyce hassas uzantıların, avlarının kas hareketi sırasında ortaya çıkan elektriksel impulsları algıyabildikleri elektro reseptörler olarak fonksiyon gördüğü anlaşıldı.
Dokunma hissi, bir histen öte birebir vakitte deri ile kontağı sağlayan bir süreçtir.Saniyeden çok daha az bir müddette, dokunma reseptörleri, basıncı, sıcaklığı, yapıyı ve hatta acıyı hissedebilir.İnsanda bu reseptörlerin en fazla olduğu yer, eller ve dudaklardır. Yıldız burunlu köstebeğe geri dönecek olursak, burunlarındaki reseptör sayısı bizim ellerimizdekinin 6 katıdır.Ne kadar yüksek bir hassasiyete sahip olduklarını bu türlü anlayabiliriz.
Tat Alma
Bütün hayvanlar, yenilebilir ile yenilemezin ayırdını yapar tat alma duyusuyla.Yada rastgele bir şeyin çok fazla mideye indirilmesini önlemek için kullanırlar.Mesela tuzun.Ancak tekrar de çok daha gelişmiş yetenekler mevcuttur.Örneğin “catfish” kedi balığı tüm bedeni tat alma reseptörleriyle kaplıdır.Bu lezzetli bir avın yaklaştığını ona evvelden bildiren bir yetenektir.Tam bilakis, tavuklarda ise son derece makûs bir tat alma duyusu vardır.Onlar bu sıralamanın en sonunda yer alırlar.
Elektriklenme
Bu yetenek, beşerler için hiç bir mana taşımamaktadır. Bu yetenek, denizlerde olan canlıların kullandığı bir yetenektir.Örneğin köpek balıkları, gereğince güçlü çeneleri, çok süratli yüzme yetileri, mükemmel koku alma duyularına karşın elektrik alanda oluşan değişiklikleri de algılayabilirler.Her hareket, örneğin bir solungacın yarattığı dalgalanma, köpek balığını uyarır ve hareketi yapanı bu mevzuda pişman eder.Köpek balığının, elektro-duyarlı jelle kaplı porları, elektrik alandaki bu değişimleri algılamasını sağlar.
Tüm bu yetenekleri en üst düzeye çıkarmış bir hayvan mevcut değildir.Her hayvan kendi doğal habitatı içerisinde var olabilmek için bir kısım yetenekler geliştirmiş ve bu halde canlı çeşitliliği sağlanmıştır.Bu çeşitlilik ömrü hoş kılan şeydir.
Mor Ötesi
Arılar ultraviole ışığı algılayabilir (bizlerin güneş kremleri ile önlemeye çalıştığımız ışınlar) ve bu sayede gayelerindeki çiçekleri ve polenleri daha canlı ve dikkat alımlı bir formda görebilirler.
Bu epey başarılı bir yetenektir lakin ren geyiğinin yeteneği daha da şaşırtıcıdır.Bu hayvanlar, mevsimlere nazaran görme yeteneklerini düzenlerler.Noel Baba’nın yardımcıları, kışın, yemek stokları azaldığında görmelerini ultraviole kısma yanlışsız yöneltir.Bu sayede beslendikleri yosunların, karın üzerinde turuncu bir formda parlamalarını sağlarken, kurtların ultraviole ışınları yansıtmayan kürkleri siyah bir imgeye sahip olur.
Kızılötesi
Bal arıları ve yaban arılarının gözleri bizim gördüklerimizden farklı olarak ultraviyole ışınlarını da algılar. Başının iki yanındaki petek gözlerinin yanı sıra, tekrar başının üstünde de üç tane nokta gözleri vardır. Bu gözlerle uzaktaki bir cismi 60 defa büyütülmüş halde görürler. Ultraviyole ışınlarını algılayabilmeleri demek, daha yüksek frekanslardaki ışığı algılayabildikleri manasına gelir.
Sadece bu özellik bile arılara biyolojide orijinal bir dünya açar. Birçok bitki, yalnızca bu dalga uzunluğu aralığında görülen desenler ve renk varyasyonları gösterir. Bu da çiçek tozlayıcı arılar için ek bir bilgi demektir. Birçok çiçek, ultraviyole etkin renk şeridi ile böcekleri nektarlarının olduğu yerlere hakikat yönlendirir.
İnsanların kızılötesini görmek için kullandıkları ekipmanları vardır.Bu ekipmanlar, gece vakti ısıyı, kodlanmış bir manzara haritasına dönüştürerek, en soğuğu siyah, en sıcağı beyaz olan bir manzara oluşturur.Ancak kimi tip yılanlar, bu türlü ekipmanlara muhtaçlık duymadan, birebir şeyi; gözlerinin altındaki boşluklarda bulunan boşluktaki reseptörleri vasıtasıyla gerçekleştirirler.Bu yapıya pit organ ismi verilir ve bu organ vasıtasıyla 1 metreye kadar olan aralıklarda, ortama radyatif halde yayılan ısı algılanarak, yılanda 3 boyutlu bir imaj oluşumuna katkıda bulunur.Bu da yılanların daha rahat bir halde avlanmalarına yardımcı olur.
Gece Görüşü
Işık, görme için baş karıştırıcı bir etmendir. Birtakım gececi hayvanlar, nasıl oluyor da, geceleri görebiliyorlar? Gececi hayvanların gözlerine baktığımızda parladıklarını farkedebiliriz. İşte bu, gece görüşü için geliştirilmiş bir adaptasyondur.Gözleri, gelen ışığı geriye reflekte eder ve bu sayede retinalarındaki ışığa hassas hücreleri 2 kat daha fazla ışık yakalama talihine sahip olur.Bu da, onların ortamını çok daha aydınlık bir halde algılamalarına yardımcı olur.
Ses
Piyanonun en üst ve en alt notaları, epey farklı gelir bize, lakin görmede olduğu üzere bu yalnızca duyduğumuz küçük bir modülüdür. Birtakım hayvanlar ise, daha ekstremleri kullanmaya meyillidirler.Çok daha tizleri yada çok daha basları.
Ultrason
Ultrason sözünü doktorlarınızdan duymuşsunuzdur.Kulağınızdaki yumuşak dokuyla ilgilenirken, yada büyüyen bebeğinize baktığınız sırada.Ancak hayvanlar dünyasında işler çok daha farklıdır. Yarasalar, çok tiz sesleri yayarak, bir objeden yada bir avdan geri dönüşlerini hisseder, sonra da pozisyon belirleme de kullanırlar.Yunuslar, bir öteki Ultrason kullanıcılarıdır.Ayrıca gebe bayanların bebeğini gözlemlemede yararlı olmuşlardır.
İnfrason
Ultrason’un zıttı bu sesler çok daha bas seslerdir.Balinaların sesleri, filler, zürafalar ve timsahlar bu seslerin kullanıcılarıdır.Bu sesler vasıtasıyla çok uzun aralı irtibatlar gerçekleştirilir.Çünkü yüksek frekanslı seslerin bilakis düşük frekanslı bas sesler çok daha uzun aralıkları kat edebilir ve hayvanlara pozisyonlandırma konusunda yardımcı olur.
Koku
Biz insanların koku alma duyuları, mutlaka özenilecek bir düzeyde değildir.Köpekler, uyuşturuculardan, kanser hücrelerine kadar çeşitli kokuları alıp, bizlere yardımcı olabilecek düzeyde gelişmiş koku alma duyularına sahiplerdir.Bazı tıp ayılar 20 mil ötesine kadar koku alabilir.Fareler üzere diğer hayvanlar, burun deliklerinden gelen bilgileri ayırabilme yetenekleri ile TB rahatsızlığı, kanser ve hatta mayınları detekte edebilirler. Lakin bunların ortasında en ilginci muhakkak yıldız burunlu köstebektir. Bu canlılar, su altında koku alabilirler.Burunlarından bir hava kabarcığı çıkartıp, bunu geri içeri çekinceye kadar kokunun orada birikmesini sağlarlar.Ardından, içeri giren hava kabarcığı vasıtasıyla, kokuyu tanımlarlar.
Aminoasit Hassasiyeti
Bahsettiğimiz hayvan Somon balığı. Somon balığının hayatı sıra dışı hayatlara verilecek en hoş örneklerdendir. Tatlı sularda doğarlar. Tatlı sularda başlayan yaşantıları, yetişkin olana kadar devam eder. Yetişkin olduktan sonraysa denize göç etmek için seyahate başlarlar. Bu seyahatte şelalelere bile tırmanabilirler. Tatlı sularda doğmuş olsalar da, göç esnasında fizyolojileri tuzlu suda yaşayacak formda dönüşüm geçirir. Binlerce kilometre süren bu seyahatleri sonucunda ebeveynlerinin yetişkin olarak yaşadıkları sulara kavuşmuş olurlar.
Somon balıkları o kadar sıra dışıdır ki, doğdukları ırmağa geri dönüp yumurtalarını bırakarak ömürlerine son verirler. 1954`te araştırmacılar, balıkların binlerce ırmak ve akarsu ortasından kendi doğdukları ırmağı bulabilmek için koku duyularını kullandıklarını saptadılar. Uygun fakat somon balığının bu kadar etkileyici hassasiyette koku duyusuna sahip olmasını sağlayan moleküller nelerdir? Birden fazla delil aminoasitleri gösteriyor. Aminoasitlere başka hayvanlar da güvenir. Örneğin alabalık derisindeki aminoasit algısı sayesinde en ufak bir ortam değişikliğini algılar. Birebir vakitte insan derisinde de büyük ölçüde bulunur. Örneğin bir balıkçı avlandığı sularda elini yıkadığında, beşerdeki aminoasit kokusunu alan balıklar öbür balıkları uyarır.
Kök Uçlarını Kullanarak Akrabaları Tanıma
Bitkilerin en hassas duyu organları muhtemelen kök uçlarıdır. Bitkiler kök uçları sayesinde yalnızca yabancı çeşitleri ayırt etmez, birebir vakitte yakın akrabalarını da tanırlar. Akrabalarına, yabancı bitkilere davrandıkları agresif rekabet davranışlarını sergilemezler. Hatta kendi köklerini genetik olarak birebir aynı olan öteki bitkiden ayırt edebilirler. Pekala bunu nasıl yapıyorlar? Yapılan araştırmalara nazaran, bu yetenek büyük olasılıkla kökler tarafından salınan kimi hususların saptanması sayesinde hayat buluyor. Örneğin çilek ve bezelye kökleri, toprak altında yabancı kökler ile karşılaştığında büyümeye ve onların alanlarını işgal etmeye devam ediyor. Ancak kendileriyle birebir genetiğe sahip akrabalarıyla karşılaştıklarında çabucak köklerinin büyümesini durduruyor, alan işgali yapmıyor.
Daha da enteresan olan ise bitkinin kendisini nasıl tanıdığı. Deneyler, bu tanımada çözünür bir unsurun rol oynadığını, fakat temel olarak sistemin farklı bir sisteme nazaran çalıştığını gösteriyor. Kimi bitkiler döngüsel olarak farklı ölçüde unsur salabilir. İşte bu ölçü ve husus, bitkinin kendi spesifik ritmini tanımasına yardımcı oluyor olabilir.
Yan Organlar
Balıklar ve amfibiler su hareketlerini algılarlar. Buna dokunsal bir uzak duyu da diyebiliriz.
Sudaki hayvanlar için su bulanık yahut ışığın geçmesine müsaade vermeyecek derinlikte ise balık sürüsü yanal çizgi organları ile hareketlerini koordine ederler. Şayet bir balık taraf değiştirirse komşu balık suyun basıncındaki değişikliği fark eder ve kendini ona nazaran hizalar.
Manyetik Alan Algısı
Kuşların ve kaplumbağaların dikkat alımlı taraf bulma yetenekleri, Dünya’nın manyetik alanını algılayabilmelerine dayanır. Birçok canlı tıpkı halde manyetik alanları algılayabilse de, bunu nasıl yaptıkları tam olarak bilinmiyor. Manyetik alanı algılayabilme mahareti her canlıda farklı bir yöntemledir; beşerler ise pusula yardımı ile istikametlerini bulur.
Manyetik duyu neredeyse hiç araştırılmamıştır. Fakat gözlerinde bulunan gelişmiş bir sistem sayesinde kuşların ışığa bağlı olarak manyetik alanı algılayabildiğini düşünüyoruz. Deniz kaplumbağalarında da misal halde manyetik alan algılama yetisi olduğu biliniyor. Ayrıyeten ineklerde, tavuklarda, tilkilerde ve böceklerde de bu yeteneğin olduğu sanılıyor. Tekrar de birçok hayvanın hangi sistemi kullandığı hakkında fazla bilgimiz yok.
Kaynak.:bilimkurgukulubu.com