Washington’ın Çin’i “uzun vadeli en değerli tehdit” olarak nitelediği ve global stratejisinde tartısını Asya-Pasifik bölgesine kaydırdığı bir devirde, Pekin idaresi de ABD’nin uzun yıllar bölgesel gelişmeleri biçimlendiren aktör olduğu Orta Doğu coğrafyasında tesirini artırma arayışında.
Çin Devlet Lideri Şi Cinping’in dün başlayan Suudi Arabistan ziyareti, yeni periyodun işaretlerini verebilecek kritik bir diplomatik temas olarak görülüyor.
Şi, Riyad ziyaretinde Suudi Arabistan ile gelişen siyasi ve ekonomik ilgileri teyit etmenin yanı sıra birinci sefer düzenlenecek Çin-Arap Ülkeleri Doruğu ve Çin-Körfez İşbirliği Örgütü Tepesi’ne katılarak Çin’in bölgeyle bağlarını güçlendirme fırsatı bulacak.
Çin Devlet Lideri, Riyad’a varışında yaptığı açıklamada, Suudi Arabistan ile Çin ortasında 32 yıl evvel diplomatik bağların kurulmasından bu yana iki ülkenin “karşılıklı stratejik itimadı pekiştirdiği ve çok sayıda alanda verimli pratik işbirliği yürüttüğünü” belirtti.
Çin ile Suudi Arabistan’ın 2016’da “kapsamlı stratejik işbirliği” başlattığını anımsatan Şi, o vakitten bu yana ikili ilgilerde kaydedilen ilerlemenin “hem iki ülke halklarına yarar sağladığını hem de bölgesel barışa, istikrara, refaha ve kalkınmaya katkıda bulunduğunu” vurguladı.
Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığından yapılan açıklamada da Şi’nin, Kral Salman Bin Abdülaziz’in davetiyle ülkeye konuk olduğu, resmi ziyaretin ve tepe toplantılarının, “tüm alanlarda ortak ilgileri geliştirmeyi, kalkınma ve işbirliği imkanlarını geliştirmenin yollarını ele almayı amaçladığı” kaydedildi.
2004’te Çin-Arap Ülkeleri İşbirliği Forumu ile başlayan çok taraflı diyaloğun, bu yıl birinci kere düzenlenecek iki tepe ile yeni bir boyuta taşınacağı öngörülüyor.
Çin Devlet Lideri Şi, 2016’da Riyad’ı ziyaret etmiş, 2019’da da Veliaht Prens Muhammed Bin Salman ile Pekin’de görüşmüştü.
ABD-Suudi Arabistan ortasında petrol gerilimi
Şi’nin ziyaretinin, ABD-Suudi Arabistan ilgilerinde tansiyonların olduğu, global stratejisinde yükü Asya-Pasifik’e kaydıran Washington’ın odağını Orta Doğu’dan çevirdiği bir periyoda denk gelmesi dikkati çekiyor.
ABD Lideri Joe Biden’ın Afganistan’dan çekilme kararı ve “Asya pivotu” ismi verilen ülkenin global stratejik sıklet merkezini Asya-Pasifik bölgesine kaydırma planları, ülkenin Orta Doğu’da tesirinin geleceği hakkında kuşkuları beraberinde getiriyor.
Washington ve Riyad ortasındaki bağlantılar, gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi ve Suudi Arabistan’ın insan hakları sicili nedeniyle halihazırda problemli haldeyken, Ukrayna-Rusya Savaşı’nın akabinde petrol üretiminin azaltılmasına ait tartışmayla yine tansiyonlu bir seyre girmiş durumda.
ABD Lideri Biden’ın bu yılın başında Riyad’a yaptığı ziyaret, alakalarda beklenen olumlu havayı sağlayamazken, iki ülke, Suudi Arabistan ve Rusya öncülüğündeki “OPEC ” ülkelerinin 5 Kasım’da petrol üretimini azaltma kararı alması nedeniyle ihtilafa düşmüştü.
Ukrayna’daki savaşın petrol fiyatlarında yarattığı enflasyonist baskılar nedeniyle üretimin artırılmasını ve fiyatların düşmesini isteyen Washington’ın baskısı sonuç vermezken, Biden Moskova’ya gelir transferi olarak yorumladığı adım nedeniyle “ilişkileri gözden geçireceği” açıklamasını yapmıştı.
ABD Kongresi de petrol fiyatlarını yükseltmeye yönelik bu adıma karşılık Suudi Arabistan’a silah satışının bir yıllığına askıya alınması daveti yapmıştı.
Çin, güç boşluğunu dolduracak aktör olabilir mi?
Çin’in, ABD’nin ilgisinin Orta Doğu’dan kayması ve bölgesel aktörlerin Washington’ın siyasetlerine açık direnciyle ortaya çıkan ekonomik ve siyasi güç boşluğunu doldurmaya aday bir aktör olup olmadığı tartışılıyor.
Son yıllarda Nesil ve Yol Girişi kapsamında bölgede 200’den fazla güç ve altyapı projesi yürüten Pekin’in, bölgenin kaynaklarına ilgisi artmış durumda.
Enerji muhtaçlıklarının yüzde 70’ini ithalat yoluyla karşılayan Çin, Orta Doğu petrolünün en kıymetli alıcısı pozisyonunda. Çin, geçen yıl bölgenin en büyük petrol üreticisi Suudi Arabistan’ın ihraç ettiği ham petrolün yüzde 27’sini tek başına satın aldı.
Çin ile Suudi Arabistan, petrol ticareti ödemelerinin yuan ile yapılması için görüşmeler yürütüyor. Bunun hayata geçirilmesi ABD dolarının güç mutabakatlarında kullanılan temel para ünitesi rolünü sarsabilir.
Katar’dan sıvılaştırılmış doğal gaz alımı için geçen ay 60 milyar dolarlık bir muahede imzalayan Çin, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve başka Körfez ülkeleriyle de güç iş birliğini geliştiriyor.
“Orta Doğu’da bir ‘güç boşluğu’ olduğuna inanmıyoruz”
Çin Dışişleri Bakanlığının, Şi’nin Riyad ziyareti öncesinde yayımladığı “Yeni Periyotta Çin-Arap İşbirliği” başlıklı raporda, Çin’in bölgede jeopolitik çıkar arayışında olmadığının vurgulanması dikkati çekti.
Çin’in bölgeye ait stratejik odağının, ticaret ve ekonomik iş birliği olduğu vurgulanan raporda, “Orta Doğu’da bir ‘güç boşluğu’ olduğuna inanmıyoruz. Orta Doğu halkları, kendi bölgesinin geleceğinin ve yazgısının efendisi olacaktır.” sözlerine yer verildi.
Raporda, Çin’in Orta Doğu’da yapan rolü hedeflediği, bölge ülkelerine güvenlik sıkıntılarını diyalog ve istişare yoluyla çözmesine, mahallî halkların kendi kalkınma doğrultularını bağımsız ve özerk halde çizmesine takviye olacağı belirtildi.
Silah anlaşmaları
Çin’in bölgedeki siyasi meselelere taraf olmamaya yönelik tutumuna karşın bölge ülkeleri ile savunma sanayi ve teknolojisi alanında işbirliklerini ve silah satışlarını artırma arayışında olduğu gözleniyor.
Çin medyasındaki haberlere nazaran, Suudi Arabistan geçen ay yapılan Cuhay Havacılık Fuarı’nda ortalarında dronlar, gemi-savar füzeler ve lazerli dron-savar yer sistemlerinin olduğu 4 milyar dolar kıymetinde silah sistemleri satın almak üzere mutabakata vardı.
Ryad idaresi, Çin’in Silahlı İnsansız Hava Aracı (SİHA) platformu “CH-4″lerden daha evvel satın almış ve Yemen’deki iç savaşta Husi milislerine karşı operasyonlarda kullanmıştı.
İki ülke ortasında 2017’de yapılan muahede ile SİHA’ların üretimi için Suudi Arabistan’da bir fabrika kurulmuş ve bu yıl başında ortak üretime başlanmıştı.
Öte yandan Riyad’ın, Çin’in YJ-21 hipersonik füzelerini satın almak için teşebbüste bulunduğu tez ediliyor. Lakin Çin’in, 35 ülkenin taraf olduğu Füze Teknolojisi Denetim Rejimi’ne tabi olduğu için menzili 300 kilometreyi aşan füzeleri ihraç etmesi mümkün değil. Bu yüzden 1000 kilometrelik menzile sahip ileri teknoloji YJ-21’lerin direkt satışı imkanlı görünmüyor.
Çin, Suudi Arabistan’a birinci defa 1986’da orta menzilli Donfıng-3 füzelerini satmıştı. 2007’de Donfıng-21 füzelerinin kapalı satışının yapıldığı sav edilmişti. ABD istihbarat kaynakları, geçen yıl Çin’in Suudi Arabistan’a kendi füze teknolojisini geliştirmesi için yardım ettiğini iler sürmüştü.
Çin’in yeni jenerasyon FC-21 savaş uçakları da Suudi Arabistan’da bu yıl birinci sefer düzenlenen Dünya Savunma Fuarı’nda görücüye çıkmıştı. ABD’nin F-35 savaş uçakları ile kıyaslanan 5’inci jenerasyon savaş uçaklarının da savunma harcamaları her yıl artan Körfez ülkelerinin radarına girebileceği öngörülüyor.
Suudi Arabistan ve öteki Orta Doğu ülkeleri, büyük çaplı silah sistemlerinde hala büyük ölçüde ABD teknolojisine bağımlı olsa da Çin’in ileri teknoloji silah satışlarına giderek daha fazla ilgi gösteriyor.