Dünya Sıhhat Örgütü Genel (DSÖ) Yöneticisi Tedros Adhanom Ghebreyesus geçen çarşamba “pandeminin sonu göründü” açıklamasını yaptı fakat bilim dünyası pandemi bitme noktasına gelse de Covid’in yarattığı uzun periyot tesirlerle uğraşıyor.
Hastalığı geçirdikten aylar sonra dahi yorgunluk, halsizlik, şuur bulanıklığı, unutkanlık hatta çeşitli mental sıkıntılara dahi yol açabilen Kovid enfeksiyonunun bedende yarattığı uzun periyot tesirler için yen tedavi yolları aranıyor.
Dünyada şimdiye dek 612 milyon kişinin virüsle enfekte olduğu açıklansa da kayıtlara girmeyenlerle birlikte bu sayının çok daha büyük boyutlarda olduğu düşünülüyor. Yalnızca ABD’de çalışma çağındaki 18-65 yaş kümesi 16 milyon insanın Kovid sonrası uzamış tesirler nedeniyle sıhhat sorunu yaşadığı kaydediliyor.
Kan hastalıkları ve tedavileriyle ilgili gelişmelerin tartışıldığı ve 14-17 Eylül tarihleri ortasında İstanbul’da gerçekleştirilen 17’nci Dünya Aferez Kongresi’ne 31 ülkeden yüzlerce uzman katıldı. Kongredeki konuşmacılardan biri olan Barcelona Üniversite Hastanesi Hematoloji Bölümü’nden Prof. Dr. Miquel Lozano, ağır Covid hastalarındaki plazma değişimi tedavilerinin, uzamış Kovid hastalarında da tesirli olabileceğini kaydetti.
“UZAMIŞ COVİD TESİRİ ŞAHISTAN BİREYE FARKLI”
Son yıllarda birçok hastalıkta uygulanan ‘terapötik plazma değişimi’ ile hasta kanı plazma ve öteki bileşenlerine ayrılıyor ve hastalık etkenlerinin ağır olduğu plazma kısmının yerine, albümin üzere tedavi edici proteinler konarak hastanın kanının değiştirilmesi sağlanıyor. Bu tedavi formülünün Covid geçirdikten aylar sonra bile hala şikayetleri bitmeyen kimi hasta kümelerinde tesirli olabileceğini kaydeden Prof. Dr. Lorenzo, “Dünyada 610 milyondan fazla insan Kovid pandemisinden etkilendi. Bunlar resmi sayılar. Bu sayının çok daha yüksek olduğu düşünülüyor. Bu insanların yüzde 5 ila 15’i, hastalık geçtikten aylar sonra bile Kovid’in tesirlerini taşıyor. Buna ‘Long Term Covid’ yani uzun periyot kovid tesirleri diyoruz. Uzamış Kovid’de, hastalığın semptomları bireyden şahsa değişiyor. Çok yorgun hissetmek, beyin sisi dediğimiz mental sıkıntılar, pıhtılaşma sorunları çok bağışıklık cevabı üzere pekçok formu var. Münasebetiyle uzun periyot Kovid’de tek bir hastalık ismi söyleyemiyoruz. Öncelikle bu hastalıkları tanımlamaya çalışıyoruz. Zira tedavi bulabilmek için sebeplerini de bulabilmemiz gerekiyor” dedi.
“ÜÇ DÜZENEK BUNA YOL AÇIYOR”
Uzun Kovid’i tetikleyen üç düzeneğin göze çarptığını anlatan Prof. Dr. Lorenzo, şu bilgileri verdi: “Bunlardan birincisi, hiper immün cevap yani çok bağışıklık cevabı. Bu da bedende yüksek inflamasyona bağlı şikayetlere yol açıyor. İkincisi, hastalık geçmesine karşın virüsün bedenin bir yerlerinde, kanda hala az da olsa bâtın kalmış olması. Öbür hipotez ise koagülan dediğimiz pıhtılaşma problemlerine yol açması ve tromboz yani pıhtıya neden olması.
Bu pıhtılar da beynin ince damarlarında minik tıkanıklıklara yol açarak mental tesirlere neden olabiliyor. Şayet biz, hangi hastada hangi nedenin olduğunu yeterli tanımlayabilirsek, en yeterli tedaviye de o denli ulaşabiliriz. Bilim dünyasının şu an üzerinde tartıştığı hususlardan birisi aferez tedavileri yani plazma değişimi ile hastanın kanını albümün proteini üzere tedavi edici çözeltilerle değiştiriyoruz.“
KLİNİK ÇALIŞMALAR SÜRÜYOR
Hastadaki sistemin ne olduğuna nazaran tedaviler verilmesi gerektiğine de işaret eden Prof. Dr. Lorenzo, “Eğer pıhtılaşma sorunu varsa, kan sulandırıcı dediğimiz damar açıcı ilaçlar veriyoruz. Şayet hala Kovid varlığını bedende tespit ettiysek, ona nazaran plazma aferez dediğimiz plazmayı değiştirme sürecini yapabiliyoruz. Ya da inflamasyon yani bağışıklık cevabının yüksek olduğu bir durum varsa, o vakit da bu inflamasyonu yani bağışıklığı baskılayacak tedavilere yöneliyoruz.
TPE sürecini pandemi periyodunda bilhassa ağır bakımda yatan önemli Kovid hastalarda devamlı kullandık ve vefat oranlarını azalttığı da tekraren gösterildi. Yani aslında bu usul, akut Kovid enfeksiyonunda kullanılıyordu. Artık Covid’in uzun periyot tesirlerinde de bunun yararı olabilir mi, bunun üzerine çalışmalar yürütülüyor. Kronik ya da uzun periyot Covid tesirlerinde plazma değişiminin delilleri şimdi tam olarak kâfi değil.
Akut devirde çok tesirli olduğunu biliyoruz lakin kronik periyottaki sonuçlar şimdi klinik çalışmalar kapsamında. Bizim merkezimizde de buna yönelik bir çalışma yürütülüyor ve uzun periyot Kovid’den mustarip inflamasyon belirteçleri yüksek olan hastalar dahil edildi. Sonuçlar, bilimsel olarak da yayınlanacak” diyerek kelamlarını noktaladı.