Prof. Dr. Derya Uludüz, “Genel beden sıhhatimiz için beynimize de âlâ bakmalıyız. Lakin nasıl bakmamız gerektiğini ekseriyetle bilmiyor ya da ihmal ediyoruz. Meğer sağlıklı bir beyne sahip olmanın en değerli yolu ona ziyan veren düşmanları tanıyıp, tedbir almaktan geçiyor” dedi.
Beynimiz, günlük ömürde birden fazla vakit farkında olduğumuz ya da olmadığımız her şeyden etkileniyor. Bu durum da depresyondan dikkat eksikliğine, öğrenme zahmetinden unutkanlığa kadar birçok önemli sıkıntıyla karşı karşıya kalma riskimizi artırıyor. Hasebiyle beyin sıhhatimizi korumak için de efor harcamamız gerektiğini belirten Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, bu hayati organa ziyan veren etkenleri ve onlarla başa çıkma yollarını şöyle sıraladı…
Prof. Dr. Derya Uludüz
İnflamasyon
İnflamasyon yani iltihaplanma aslında herkeste meydana gelen ve bağışıklık sisteminin bedeni çeşitli hastalık yahut yaralanmalara karşı korumak emeliyle oluşturduğu bir reaksiyondur. Lakin uzun devirli inflamasyon kronik hastalıkların gelişiminde değerli bir nedendir. Kronik inflamasyon, çok kalori tüketimi, yüksek kan şekeri düzeyleri ve oksidatif gerilimin neden olduğu hücresel gerilim ve fonksiyon bozukluğu ile tetiklenebilir. Bir sefer tetiklendiğinde, yıllarca hatta on yıllarca fark edilmeden bedene önemli ziyanlar verebilir ve kalp, kanser, diyabet, inme, Alzheimer üzere birçok hastalığı tetikler. Çok göze çarpmasa da dünyada ölümlerin yüzde 60’ının sebebi inflamasyon ile alakalı rahatsızlıklardır. Neyse ki yanlışsız tedaviler uygulandığında bedenin inflamasyondan büsbütün kurtulması mümkün. Burada tedaviden kastımız sağlıklı beslenme, tertipli idman üzere ömür formunuzda yapacağınız birkaç küçük değişikliktir.
Yanlış beslenme
Beyin güzel beslenmek ve ziyanlı toksinlerden kurtulmak ister: Bedenimizde daima beyin hücreleri dahil tüm hücreler yenilenir, beyin hücreleri kendini üç ayda bir yeniler. Uygun besin hücre gelişimi ve yenilenmesi için yakıttır. Yediklerimiz beynimizi direkt tesirler. Fastfood ile beslenirseniz kilolu bir bedeniniz ve “fastfood” üzere bir beyniniz olur. Yiyecekler tıpkı vakitte ilaçtır, moralinizi ve gücünüzü tesirler, ruh haliniz, korkularınız, gerilim seviyeniz, davranışlarınız ve bilişsel fonksiyonunuz üzerinde tesire sahiptir. Besin alerjileri “beyin sağlığı” problemlerine neden olacak formda beyni toksik hale getirir ve bu da inflamasyona yol açabilir. Birçoğumuz birkaç saat yahut bir gün evvel yediğimiz bir şey ile zihinsel yahut bilişsel meselelerimiz ortasında irtibat kuramayız. Halbuki makus beslenme tertibinin yol açtığı depresyon, dikkat eksikliği, hiperaktivite, demans üzere birçok hastalık vardır.
Yetersiz uyku
Uyku beyin sıhhatimiz için olmazsa olmaz iken uykusuzluk en büyük düşmanlardan biridir. En ülkü uyku mühleti 7-9 saat ortasındadır, en az 7 saatlik uykuda beyin derin paklık yapar. Uykuda geçirilen mühletin yetersiz olması durumunda beynin güç muhtaçlığı artar, uykusuzluğun yarattığı gerilimden ötürü adrenalin, kortizol üzere gerilim hormonları yükselir. Gece dengelenemeyen metabolizma uykusuz geçen gecenin sabahında gün içinde yavaşlar. Münasebetiyle yetersiz uyku; diyabet, hipertansiyon, kalp hastalığı ve obezite ile alakalıdır. Uykusuzluğun uzun sürmesi ile bir arada öğrenme zahmetleri, ruhsal meseleler, kronik hastalıklar, hafıza problemleri gün yüzüne çıkar.
Hareketsizlik
Yüksek tansiyon, diyabet, kalp-damar yahut obezite üzere birçok kronik hastalığa karşı mucizevi ilaçlarımız yok lakin idman bunlar için aslında aradığımız o masrafsız, sihirli ilaç olabilir. Spor yapmak sıhhat istikametinden o kadar inançlı ve ucuz bir yol ki, şayet “koruyucu hekimliği” düzgün yapabilseydik tahminen de bugün bu kadar çok kronik hastalıkla karşılaşmazdık. Pekala, antrenman için yalnızca yürüyüş ya da tek tip bir spor kâfi mi? Bunun karşılığı hayır. Zira bir kardiyo idmanı olan yürümek, bisiklete binmek ve yüzmek çok yararlı olsa da istikrar ve esneklik kazandıran idmanları bir bütün olarak düşünmek gerekiyor. İdmanla kan akışı desteklenir ve beyinde yeni hücre oluşumuna elverişli bir ortam hazırlanır. Ayrıyeten kapalı ve açık havada yapılan sporun da farkı var. Açık havada yapacağımız bir yürüyüş hafızamızda, düşünme yeteneğimizde, kalp sağlığımızda, cinsel sağlığımızda güzelleşmeye katkıda bulunur.
Toksinler
Teknolojik aletlerde ekran mühletleri, işlenmiş hazır besinler, yakınınızda daima maruz kaldığınız baz istasyonu, küflü ortamlarda (banyoda, klimadan gelen havada) sık bulunmak bedenin farklı yollarla toksinlere maruz kalmasına örnektir. Beslenme yolu ile alınan toksinleri trans yağlar, gluten, aspartam, cıva oranı yüksek balıklar, organik olmayan kırmızı et, plastik ile temas eden besinler olarak söz etmek yerinde olacaktır. Toksinler bedeninize çeşitli formlarda girebilir ve ziyan verebilirler. Baş ağrıları, kilo artışı, ödem, uyku sorunları, çok yorgunluk, karın ağrısı, ishal kısa müddetli toksinlere maruz kalma yakınmalarıdır. Uzun periyotta ise toksinler sıklıkla hormonal sistemi bozarak yahut kanserojen olarak bedeni etkileme eğilimindedir. Hormon sistemini bozarlar, tertipli hormon üretimini ve bedenin tertip içinde çalışmasını engellerler. Üreme, bağışıklık ve nörolojik sistem üzerinde olumsuz tesirleri olabilir. Davranışı ve kişiliği de değiştirebilir. Çocuklarda, gelişim sıkıntılarına neden olabilir. En sık maruz bıraktığınız toksinleri ve nasıl maruz kaldığınızı bilip, kendinizi müdafaanız beyin sıhhatiniz için de değerli bir adımdır.
Kronik stres
Stres her insanın günlük hayatında karşılaştığı baş etmesi güç ya da kişinin kendini tehdit altında hissettiği durumlara karşı gösterdiği bir reaksiyondur. Beyin gerilimi algıladığında kortizol salgılar ve alarm durumuna geçer. Kortizol ve başka gerilim hormonlarına uzun periyodik maruz kalmanın beyin üzerinde, bilhassa hafızada rol oynayan hipokampus, amigdala ve prefrontal korteks alanlarında olumsuz tesirleri vardır. Kısa periyodik gerilim, beyninizi dorukta performans göstermeye zorlayabilir. Fakat gerilim uzun vadeli olduğunda ziyanlı beyin değişiklikleri üretmeye başlar. Makus yemek seçimleri yapar, güç düzeyinizi düşürüp hareketsizliğe yol açar, uyku tertibinizi bozar, bağışıklığınızı zayıflatır, kalp krizi ve felç riskinizi artırır. Gerilim idaresiyle örneğin sorunlu bir anınızda derin derin nefes alıp vererek rahatlayabilir, beyninizin bu durumdan ziyan görmesini engelleyebilirsiniz.
Vitamin eksikliği
Beyin çalışmak için güç tüketir, şayet beynin uygun ve uzun vadeli yüksek performansta çalışmasını istiyorsak kâfi ve kaliteli takviyesi vermek zorundayız. Bu dayanaklar içerisinde Omega-3 içeren balıklar, gerçek dozlarda; folik asit, D vitamini ve demir ve E vitamini bunlara örnek olarak verilebilir. Yeşil yapraklı sebzeler, mor meyveler, fındık, ceviz, zeytinyağı ve nohut üzere besinler bireyin beslenme ve muhtaçlığına uygun olarak düzenlendiğinde beynin gereksinim duyduğu enerjiyi yanlışsız kaynaklardan sağlar. Yetersiz beslenme yaş ile alakalı bilişsel fonksiyon bozuklukları, demans ve Alzheimer’a yol açabilir.