6 milyondan fazla çalışanı ilgilendiren minimum fiyat git gide genel fiyata hakikat ilerliyor. Bu ekonomik şartlarda milyonlarca haneyi derinden etkileyecek minimum fiyat için belirlenecek artırım oranı yıl sonu yaklaştıkça ülke gündemi haline geldi.
Ekonomide datalar ve iddialar netleştikçe artırım kurulunda masada görüşülecek sayılar da netleşmeye başladı. Artırım oranları merakla beklenirken minimum fiyat için taraflar taleplerini sıraladı.
Türkiye’de milyonlarca işçiyi ilgilendiren 2025 asgari fiyat görüşmeleri öncesinde ‘oran’ tartışmaları da alevlendi. Dünya’dan Ferit Parlak ve Nurdoğan A. Ergün’in haberine nazaran; fiyatın belirlenmesinde ‘hedef enflasyon mu, yılsonu enflasyonu mu’ dikkate alınacak sorusu şimdi yanıt bulamamışken, görüşmeler öncesinde IMF’nin % 25 oranında sonlu bir taban fiyat artışı önermesi ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Başkanı Fatih Karahan’ın da misal bir orana işaret etmesi, minimum fiyattaki artışın %20-25 ile hudutlu kalacağı sinyallerini veriyor.
“KARA DELİĞİN NEDENİ TABAN FİYAT DEĞİL
İşçi sendikaları ise Minimum Ücret Tespit Komisyonu’nun adaletli ve kapsayıcı olmadığına inanıyor. HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı Mahmut Arslan, tüm tarafların eşit bir halde yer aldığı bir komitenin kurulması ve o kurul tarafından tespit edilmesi gerekliliğine dikkat çekerken, Türkiye Personel Sendikası Konfederasyonu (Türk-İş) Başkanı Ergün Atalay ise “Çalışanların insan onuruna yakışır şekilde yaşamasını istiyoruz” diyerek alanın sesine kulak verilmesini istedi.
Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, asgari fiyatın sembolik bir ücret olmadığını belirterek, enflasyon altında bile isteye ezdirildiğini söyledi. Kamu Emekçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Başkanı Ayfer Koçak da minimum fiyata yapılacak artırımın enflasyonu artırdığı gibi bir yaklaşım asla kabul etmediklerini belirterek, “Bütçedeki kara deliğin nedeni minimum fiyat değil” dedi.
DİĞER FİYATLAR İÇİN DE BELİRLEYİCİ OLACAK
TCMB Başkanı Karahan, asgari ücretin %25 civarında artışının enflasyon görünümüyle uyumlu olduğu iletisini verdi. Lakin MB’nin minimum fiyat üzerinde bir yetkisi ve tesiri bulunmuyor. Açıklanacak fiyat, minimum ücretliler kadar öteki fiyatlı çalışanlar için de bir gösterge olacak. Türkiye’de taban fiyatlı çalışan sayısı yaklaşık 6 milyonun üzerinde. Toplam 15,9 milyon çalışanın %50’ye yakın kısmı minimum fiyatlı çalışıyor.
Mevcut durumda 17 bin 2 TL olan asgari fiyat, TÜRK-İŞ’in eylül ayı bilgilerine nazaran 4 kişilik bir ailenin açlık sonu olan 19 bin 830 TL’nin altında kalıyor. Yoksulluk sonu ise 64 bin 595 TL. Ekonomistler, taban fiyat artırım oranlarında gerçekleşen enflasyon oranlarının dikkate alınması gerekliliğine dikkat çekerken, iş dünyası vergisel düzenleme vurgusu yapıyor. Emekçi temsilcileri ise verilecek her oranın yetersiz kalacağına işaret ederek, “Türkiye’de taban fiyat ortalama gelir haline getirilmemeli” vurgusunu yapıyor.
ZAM SENARYOLARI NASIL ŞEKİLLENİYOR?
IMF’nin Türkiye Şefi James Wals, Türkiye’nin taban fiyat artışlarından kaçınması uyarısını yaparak, fiyat artışı yerine düşük gelirli ailelere nakit transferleri yoluyla dayanak sağlayacak toplumsal programlar önerisi getirdi. IMF Avrupa Dairesi Direktörü Alfred Kammer de Türkiye’deki enflasyonla kontaklı sıkıntılardan birinin geçmiş enflasyon gelişmelerine dayalı asgari fiyat artışları olduğunu savundu. Kammer’e nazaran, enflasyonla uğraşta şimdi istenen noktaya gelinmedi ve Türkiye sıkı para siyasetine devam etmeli.
Öte yandan piyasalarda asgari fiyat için %25-30’luk bir artırım oranı yüksek sesle konuşulmaya başlandı. İş dünyasındaki ağırlıklı görüş minimum fiyatın 22-23 bin lira seviyesine çıkarılması yönünde. Muhalefet ise en az 30 bin TL olması gerektiğini belirtiyor. Minimum fiyat, geçen yıl ocak ayında %49,11 oranında zamlanarak 17 bin 2 TL’ye yükselmişti. 2025 Ocak ayında %25 artırım yapılırsa yeni taban fiyat 21 bin 250 TL olacak. OVP enflasyon amacı olan %41,5’lik artırım yapılırsa 24 bin TL’yi aşacak.
OVP’deki 2025 enflasyon hedefi olan %17,5’lik artırım gelirse asgari fiyat 19 bin 975 TL olacak. MB’nin %38’lik maksadı oranında bir artırım artışı olursa minimum ücret 23 bin 460 TL’ye çıkacak. Piyasa beklentileri doğrultusunda %45’lik artırım yapılırsa minimum ücret 24 bin 650 TL olacak. Kimi beklentiler de orandan öte yeni minimum fiyatın 25 bin 500 TL civarında şekilleneceği istikametinde.
ASGARİDE ‘EN DÜŞÜK’ 5. ÜLKEYİZ
Türkiye’de 10 çalışandan 6’sı minimum fiyatın %20 fazlasının altında çalışıyor. MB ve DİSK-AR bilgileri ile çeşitli araştırmalar taban fiyat civarında bir fiyatla çalışanların oranının %50’lerde olduğunu gösteriyor. Milyonlarca personel taban geçim için yetersiz olan minimum fiyatla geçinmeye çalışırken, personellerin bir kısmı de yasal minimum fiyata dahi erişemiyor.
Asgari fiyat ve altında çalışanların oranı dokuma, giysi, deri, mobilya imalatı, besin, inşaat ve turizm bölümlerinde daha yüksek seviyede seyrediyor. Türkiye, Avrupa ülkeleri içinde en düşük minimum fiyata sahip 5. ülke. Türkiye’den daha düşük taban fiyata sahip ülkeler Makedonya (359 €), Arnavutluk (375 €) ve Bulgaristan (399 €). 2013’te Avrupa’da Türkiye’den düşük minimum fiyatlı 14 ülke varken, 2023 yılı sonunda yalnızca 4 ülke yer aldı.
126 İKTİSATÇIDAN ASGARİ FİYAT UYARISI
Türkiye iktisadına odaklanan 126 iktisatçı ortak bir açıklamayla ‘asgari fiyat artışlarında gerçekleşen enflasyon oranının’ dikkate alınması davetinde bulundu. Ekonomistler, 2025 yılı Ocak ayı için öngörülen artışın enflasyon oranı %25 baz alınarak belirlenmesi ihtimalinin ‘bilimsel ve toplumsal açıdan korku verici’ olduğunu söyledi. Davetin imzacıları ortasında Korkut Boratav, Şevket Pamuk, Hayri Kozanoğlu, Yalçın Karatepe, Galip Yalman, Uğur Gürses, Sabri Öncü, Hüseyin Özel üzere isimler var.
“GELİRDE VERGİDE ÜLKEDE ADALET İSTİYORUZ”
Yüksek enflasyonun tüm fiyatlı çalışanların ve emeklilerin gelirlerini süratle eritmeye devam ettiğini belirten Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Genel Başkanı Arzu Çerkezoğlu, “TÜİK’in baskılanmış enflasyon datalarına nazaran bile taban fiyat ve bütün fiyatlar inanılmaz derecede geriledi. Bu nedenle gelir dağılımı, ücretliler ve dar gelirliler aleyhine daha da bozuldu. Açlık hududunun bugün 20 bin liranın üzerine çıktığı, yoksulluk sonunun 70 bin lirayı bulduğu bir ülkede 17 bin lira taban fiyat kabul edilemez” dedi.
Türkiye’de taban fiyatın sembolik bir fiyat olmadığına işaret eden Çerkezoğlu, şöyle devam etti: “Sendikal hakların kullanımının önündeki maniler nedeniyle Türkiye emekçi sınıfının yarısından fazlası taban fiyat civarında fiyatlara mahkûm ediliyor, minimum fiyat ise bile isteye enflasyona ezdiriliyor. ‘Bile, isteye’ diyoruz zira hem hükümet kanadından hem de IMF kaynaklarından enflasyonun nedeni olarak fiyatları gösteren bir yaklaşım kelam konusu. Enflasyonun gerçek nedeni emekçilere verilen fiyatlar değil. Enflasyonun gerçek nedeni çok kârlarını daha da artıran şirketler.
Her konuta giren iki taban fiyat ile en azından yoksulluk hududunun yakalanmasını istiyoruz. En kıymetlisi sendikal hakların kullanımının önündeki manilerin kaldırılmasını ve toplu iş mukavelesi kapsamının genişlemesini ve böylelikle minimum fiyata mahkûmiyetin ortadan kaldırılmasını istiyoruz. İnsanca yaşanabilecek fiyatlar ve ‘gelirde adalet, vergide adalet, ülkede adalet’ istiyoruz.”
“KARA DELİĞİN SORUMLUSU ÇALIŞAN DEĞİL”
“KESK olarak taban fiyat komitesi içerisinde yokuz lakin minimum fiyat kamu işçilerinin de hayatında belirleyici” diyen Kamu İşçileri Sendikaları Konfederasyonu (KESK) Eş Genel Başkanı Ayfer Koçak, “Asgari fiyatı de bizim fiyatlarımızı de belirleyen en kıymetli kasvet TÜİK’in datalarının gerçeği yansıtmaması.
2023 Ocak ayında taban fiyata yapılan artırımla kamu işçilerinin maaşları neredeyse aynılaştı. Minimum fiyatın tarifi çok net; taban fiyat vasıfsız işe yeni başlayan birisinin alması gereken en düşük fiyattır. Fakat bu ülkede şu anda mühendisler de işe başlarken taban fiyatla başlıyorlar, hukukçular taban fiyata mahkûm bırakılmış. Yeniden çalışanların %60’a yakını minimum fiyata yakın gelir sahibi” diye devam etti.
Tartışmanın minimum fiyattan çıkıp ortalama gelir tartışması haline geldiğini tabir eden Koçak, “Şu anki minimum fiyata %30 değil %100 de oran koysanız açlık sonunun üstüne çıkamıyor. Minimum fiyat sorununun ortalama gelir seviyesi olarak algılanmasını asla kabul etmiyoruz. Minimum fiyata yapılacak artırımın enflasyonu artırdığı üzere bir yaklaşım asla kabul edilemez. Bütçedeki kara deliğin nedeni minimum fiyat değil. Emeğiyle geçinen beşerler bütçeyi oluşturuyor. Münasebetiyle minimum fiyatla ilgili bir sayı söylem etmek, bir oran söylem etmek çok karşılığı olan bir süreç değil” diye konuştu.
“İŞÇİYİ DÜŞÜRMEYE HAKKINIZ YOK”
Türkiye Emekçi Sendikası Konfederasyonu (Türk-İş) Başkanı Ergün Atalay, “İş yerlerimizde, konutlarımızda huzurumuz yok. Bu fiyatlarla bırakın bir ay, bir hafta geçinmek bile sıkıntı. Çalışanların insan onuruna yakışır biçimde yaşamasını istiyoruz. Aralık ayında minimum fiyat görüşmeleri başlayacak. O görüşmelerde 4 emekçi de olacak. Orada ne karar alıyorlarsa harfiyen ona uyacağız. Minimum fiyatın iyileştirilmesinin yanı sıra vergi sisteminde de yeni yasal düzenlemelere gereksinim var.
Asgari ücretlinin de emeklinin de muhtaçlığı var. Hazırladığımız raporu küme lider vekillerine, Maliye Bakanı’na sunacağız ve ‘Adaletsiz vergi sistemini değiştirin. Bunu değiştirene kadar alanlarda, sokaklarda bu problemleri haykırmaya devam edeceğiz. Bu olmazsa olmaz. Alanın sesine kulak verin. Enflasyonu düşüreceğim diye bizi düşürmeye hakkınız yok’ diyeceğiz” tabirlerini kullandı.
“ASGARİ FİYAT KURULU ADALETLİ DEĞİL”
Asgari Fiyat Tespit Komisyonu’nun yapısına itirazları olduğunu söyleyen HAK-İŞ Konfederasyonu Genel Başkanı Mahmut Arslan, “Tüm tarafların komitede yer almalarını ve orada bir mutabakatla minimum fiyatın belirlenmesini istiyoruz. Komitenin yapısı hakkaniyetli, adaletli, kapsayıcı ve iştirakçi değil. İkincisi minimum fiyat uygulamalarına da itirazımız var. Minimum fiyat isminden de anlaşıldığı üzere en düşük fiyat, asgarî fiyat.
Bu fiyatın altında çalıştıramazsınız. Bugün geldiğimiz noktada minimum fiyatla çalışanların toplam çalışanlara oranı %50’ye yaklaşmış durumda. Bu nedenle 4 kişilik bir ailenin minimum gereksinimlerini karşılayacak bir fiyat istiyoruz. Biz dolaylı vergilerin azaltılmasını, direkt vergilerin de çok kazanandan çok az kazanandan az formunda düzenlenmesini talep ediyoruz. Minimum fiyatla çalışan insanların beli bükülmeden geçinebilmelerinin sağlanması şart” dedi.
İŞVERENİN BEKLENTİSİ YIKILMAMAK
Asgari fiyatta dillendirilen oranı emekçi düşük, patron ise yüksek buluyor. Maliyet yükünü artırmayacak makul bir oran talep eden patron, minimum fiyatta bilhassa vergi vurgusu yapıyorken, enflasyonda OVP amacı olan yüzde 17.5’in baz alınmasını talep ediyor.
Asgari fiyat, ülke gündeminin değerli tartışma hususlarından olmaya devam ediyor. Dillendirilen yüzde 25 artırım oranı hem personel hem de patron tarafından makul kabul edilmiyor. Emekçi temsilcileri “Bütçedeki kara deliğin nedeni taban fiyatlı değil” derken patron temsilcileri, artırımların getireceği yeni maliyet artışlarından sıkıntılı. Ancak genel tablonun aksi yönünde düşünen kimi patron, artış oranının yüzde 32-35’i bulması gerektiğini söylüyor. Patron tarafındaki genel talep, oranın OVP’deki yeni periyot enflasyon maksatları ve kur politikası doğrultusunda belirlenmesi istikametinde. Patron, maaşların artacağı bu süreçte, yüklerinin hafifletilmesi için vergi indirimi, patron sigorta primlerinde sağlanacak teşvikler ve KOBİ’lere özel düşük faizli ve uzun vadeli kredi üzere finansal takviyeler bekliyor. Patronun minimum fiyat konusundaki en kıymetli talebi vergi dilimlerinin düzenlenmesi.
“İŞVERENDE GENEL BEKLENTİ 25 BİN 500 TL”
Allservice Yönetim Kurulu Lideri Ebru Akyüz, “Asgari fiyat artışında beklenti en az 25 bin 500 düzeylerinde ve patronlar 2025 bütçelerini bu minvalde planlanmaya başladı. Lakin bilhassa hizmet ve üretim dalında bu sayılarla firmaların iş gücü azaltmadan yola devam etmesi mümkün görünmüyor. 2025 yılının hem patronlar hem de emekçiler için epey sorunlu geçeceği kanaatindeyim” dedi.
Asgari fiyata orta artırım yapılmamış olmasına karşın, patronların kurum aidiyetini artırmak ismine maaş iyileştirmeleri, performans primleri ve işe devamlılık primleri üzere çeşitli prosedürler uyguladığını söyleyen Akyüz, “Özellikle ekonomik belirsizlik periyotlarında, iş gücü kaybını önlemek kritik bir kıymete sahiptir. Patronlar, çalışanlarını elde tutmak ismine sırf finansal teşvikler sağlamakla kalmaz, birebir vakitte çalışanlarına sağladıkları çalışma ortamını ve iş hayatındaki tecrübelerini de düzgünleştirmeye yönelik adımlar atarlar. Bu doğrultuda, çalışanların memnuniyetini ve verimliliğini artırmayı hedefleyen bu cins uygulamalar, uzun vadede şirketlerin başarısına değerli katkılar sağlar” dedi.
“ÜCRET ARTIŞLARI KUR SİYASETİYLE BİRLİKTE ELE ALINMALI
Üretim ve ihracat dallarında, yüksek faiz ve düşük kur siyaseti sonucu rekabet gücümüzün düştüğü bir süreç yaşıyoruz. Eser maliyeti içerisinde yer alan personellik maliyeti tüm vakitlerin en yüksek düzeyinde. Bu türlü bir süreç içerisindeyken hedeflenen enflasyonun üzerinde verilecek olan bir taban fiyat artışı, endüstrinin aslında zayıf seyreden rekabet gücünü güzelce düşürecektir. Fiyat artışlarının, kur siyaseti ile birlikte değerlendirip Türkiye, rekabet gücü yüksek bir ülke yapılmalı.
“YÜZDE 32 ORANINDA BİR ARTIŞ BEKLENEN GÖRÜNÜYOR”
Asgari fiyatın belirlenmesinde ömür maliyeti, enflasyon oranları ve ekonomik şartlar üzere faktörler dikkate alınır. Yıl sonu iddiası enflasyon beklentisi yüzde 40 civarında. Bunların ışığında bakarsak taban fiyatta ortalama yüzde 35 civarın da bir artış olabilir, lakin önümüzdeki yıl enflasyon kestirimleri de yüzde 25-30 dolaylarında. Tüm bu bilgileri ortalama yaparsak yüzde 32 civarında bir artış olması mümkün görünüyor.
“İŞVERENLER VE ÇALIŞAN İÇİN İSTİKRAR SAĞLANMALI”
Asgari fiyatlı çalışanın çalışan nüfus içerisinde yüksek bir oranda olması nedeniyle yapılacak olan artış, öbür fiyatlı çalışanlara yapılacak artırımı da belirleyecek. Gerek patron ve gerekse çalışan için bir istikrar yakalanması gerekli. Minimum fiyat artışının üretici maliyetlerine olan tesiri ve bunun beraberinde getireceği pahalılık da dikkate alınmalı. Dengesizlik, yüksek girdi maliyetlerine sebep olur. İstihdamın azalma ihtimali dikkate alınmalı.
“ÇALIŞAN VE PATRON İÇİN AKILCI, MAKUL BİR ORAN OLMALI”
Firmalarımız düşük talep, yüksek faiz ve baskılanan döviz kuru ile gayret ederken taban fiyat artırımı sürecinde hem personel hem de patronların beklenti ve istikrarlarını gözetecek bir siyaset güdülmesi epeyce kıymetli. Bilhassa son iki yıldır yapılan yüksek oranlı artırımların çalışanların menfaati yerine enflasyonu tetikleyen ve sanayiciye anlamsız bir ek maliyet yükleyen bir kısır döngüden artık çıkmamız gerekiyor. Halihazırda birçok zorlukla çaba eden işletmelerimiz için makul ve akılcı bir sayı konusunda karar kılınması kıymetli.
Girdi maliyetleri son bir yıl içerisinde döviz bazında yüzde 35-40 aralığında artan firmalarımız başta ihracat pazarlarımız olmak üzere bilhassa ithal eserler karşısında büyük pazar kaybettiler. Popülist, birkaç ay içerisinde eriyip giden lakin sanayi kesimlerinde ağır yük teşkil eden bir artırım oranı yerine tüm tarafların makul göreceği bir sayı üzerinde uzlaşmak kıymetli. Endüstriyi ve üretimi özendirici, vergi yükünü azaltan ve istihdamı daha rekabetçi kılacak siyasetlerle bu süreç desteklenmeli.
“İŞVEREN YÜKÜNÜ AZALTACAK DAYANAK SİSTEMİ GEREKİYOR”
Asgari fiyatta yapılacak 2025 yılı artırımı, geniş bir çalışan kitlesini ilgilendiren ve iktisada değerli yansımaları olacak kritik bir adım. Patron tarafı olarak, artırım oranının belirlenmesinde yıl sonu enflasyon sayıları ve yeni ekonomik şartların yönlendirici olacağına inanıyoruz. Mevcut datalara nazaran yüzde 35 civarında bir artırım oranının hem işgücü piyasası hem de işletmelerin sürdürülebilirliği açısından istikrarlı bir düzeyde olduğu öngörülüyor.
Piyasanın canlanması için minimum fiyatın gerçek bir düzeyde belirlenmesi, sırf çalışanların alım gücünü desteklemekle kalmayacak, tıpkı vakitte dolaylı olarak sanayi ve ticaret alanında talebi artırarak iş dünyasının elini rahatlatacak. Alım gücünün artışı, iç talebi destekleyerek işletmelerin üretim ve satış kapasitelerini yükseltmesine katkı sağlayacak. Maaşların artacağı bu süreçte, patronların yükünü hafifletmek emeliyle sağlanacak dayanaklar de büyük ehemmiyet taşıyor. Vergi indirimleri, patron sigorta primlerinde sağlanacak teşvik düzeneği olmalı.
“ARTIŞ ORANI DOLAR BAZINDA GEÇEN YILIN BAŞI İLE AYNI OLMALI”
İşverenler ve endüstriciler olarak bizlerin baktığı aslında taban fiyatın ne kadar olduğu değil, minimum fiyat İstanbul üzere kentlerde aslında uygulanamıyor, her kent kendi özelinde piyasanın kaidelerine, geçim şartlarına nazaran kendi fiyatlarını belirliyor. Mesela ben kendi firmamda farklı kentlerdeki şubelerde tıpkı işi yapan arkadaşlarıma farklı fiyatlar vermek durumunda kalıyorum.
Burada hepimizin takip ettiği artış oranı, bütün maaş kümeleri için bir sonraki devirde baz aldığımız referans artış oranı oluyor. Elbette ki bu pahanın hepimiz üstlerde olmasını arzularken ne yazık ki ülkemizde enflasyon gerçeği üzere bir durumu da tetiklediği için mantıklı bir düzeyde olmasını arzuluyoruz. Geçen yılbaşında taban fiyat ne kadarsa dolar bazında, bu yılda birebir sayılar mertebesinde olmalı.
“OVP’DEKİ YENİ DEVİR ENFLASYON AMACI İLE BELİRLENMELİ”
ücretin patron üzerindeki yükü giderilmediği sürece verilen her oran bölüm için sorun olacak. Şu anda 600 dolarlarda olan personellik maliyetleri yeni artırımlarla bin doları bulacak. Bu da maliyetler karşısında rakipleriyle rekabet gücünü kaybeden bölümümüzde yeni önlemlerin alınmasını mecburî kılacak, iş hacimleri düşecek, istihdamda yeniden kayıplar yaşanacak. Burada minimum fiyat oranının enflasyon beklenti paralelinde olması gerekiyor. Patron üzerindeki yükünde vergi takviyesi lazım. Bizim meselelerimiz maliyet artışı, kur baskısı nedeniyle artık rakiplerimizle rekabet edememek. Bu sıkıntıların üstesinden gelmek, kan kaybını durdurmak için taleplerimiz var. Minimum fiyat konusunda artırım oranı OVP’deki yeni devir enflasyon maksadı ile belirlenmeli. Maliyetlerimizi lakin bu formda dengeleyip rekabet edebiliriz.