Dünya Kupası, 4 yılda yalnızca 1 aylığına da olsa güneşin ayçiçeklerine hissettirdiklerini hissettirir futbolseverlere. Müptelalar, yüzünü 1 ay boyunca güneşe döner de ne gözü kamaşır ne de göz kapağı kısılır… Aslında bu bir ay boyunca kulağınızın Ronaldo, Messi, Mbappe, Neymar üzere isimlere aşina olması için futbolu çok sevmenize de gerek yoktur. Hatta yaşınızın, işinizin, cinsiyetinizin de pek bir kıymeti yoktur. Dünyanın her köşesinde, her meskende, ucundan bucağından bu isimler ve sesler yankılanır durur. Tıpkı vaktiyle Maradona, Pele, Cruyff, Zidane, Baggio yankılandığı üzere… Dünya Kupası, 4 yılda bir yaşanılan mevsim üzeredir. Nasıl ki yaz, kendisini seveni de sevmeyeni de ısıtır; kış, kendisini seveni de sevmeyeni de üşütür, Dünya Kupası mevsimi de, futbolu seven sevmeyen, ilgili ilgisiz herkese bir dokunur. “Kusura bakma” der adeta futbola burun kıvıranlara, “Madem benim mevsimimdeyiz, sen de nasibini alacaksın”. Kendini, hiç ilişkin olmadığını zannettiğin bir futbol ortamının içinde bulursun.
HAYATIMIZIN ÖZETİ GİBİ
Gerçi nasıl ilişkin olmayacaksın ki… Futbol, elbette 22 adamın bir deri modülünün peşinden şuursuzca koştuğu, salt eğlenmek için yapılan bir aktivite değil. Bu hayatta gülüyorsan, ağlıyorsan, eksiliyorsan, çoğalıyorsan, sıkı sıkıya tutuyor ya da kaçırıyorsan, yaptığın işte kazanırken âlâ hissettiğin üzere kaybettiğinde başını öne eğip hüzünlü halinle yoluna devam ediyorsan, nasıl ilişkin olmayacaksın ki… Elbette, içinde herkes ve her şey kadar yaşanmışlıklar ve manalar barındırıyor futbol. Futbola hiç temas etmeden 80 yıllık bir ömür yaşayan insanın hayatını terazinin bir kefesine, 90 dakikalık bir maçın içinde barındırdığı yaşanmışlıkları öteki kefeye koy… Ne artar, ne eksilir… Görebilene, zirveden tırnağa eşitlik vardır o terazide…
KİTAPLARDAN BİR LİG
Hal böyleyken, bu oyunun üzerine söylenecek kelam, yazılacak kitap, okunacak şiir ve çekilecek sinema vardır şüphesiz. İnsanın olduğu her yerde kıssa vardır. Bu kıssalar bazen kulaktan kulağa dolaşırken, bazen de dünün bir mührü olarak kağıda dökülür. FIFA’ya nazaran M.Ö. 3. yüzyılda Çinliler’in oynamaya başladığı, İngilizler’e nazaran ise 19. yüzyılda kendileri tarafından çağdaş hale getirilen, hatta baştan icat edilen bu mümtaz oyun üzerine yazılmış kitaplardan, tıpkı bir futbol kadrosunun takımı üzere ortaya karışık, mevki gözetmeksizin bir 11 yapalım dedik. Elbette, bunların dışında bir lig oluşturacak kadar 11 yapılabilecek çeşitlilik var. Bir çok yayınevi, birçok yerli/yabancı muharrir, gerek turnuvaların, gerek teknik adamların, gerek futbolcuların, gerekse taraftarların öykülerini 100’lerce kitapta anlatmış. Onları da öbür yazılarda peyderpey paylaşmak isteriz. Artık, yayıncıların tanıtımlarından da yola çıkarak 11 kitap önerisi yapalım…
TANRI’NIN ELİ
-Jimmy Burns
Gündem Dünya Kupası ise, akla gelen birinci isim elbette Diego Armando Maradona oluyor. Birçoğuna nazaran -ki bence de öyle- dünyanın gelmiş geçmiş en yetenekli oyuncusu olan Maradona’nın Buenos Aires’in fakir bir mahallesinde başlayıp, çıkılabilecek en yükseğe çıkma öyküsü elbette yazılmalıydı. Maradona üzerine yazılmış çok sayıda kitap var, lakin İngiliz gazeteci Jimmy Burns’ın yazdığı ve İthaki ve Alfa Yayınları bünyesinde çıkan “Tanrı’nın Eli” bir öteki. Kitapta şiddetli ömür şartlarının getirdiği eğitimsizlikten uyuşturucu batağı, mafya ilgilerinden entrikalara kadar, birçok onu efsanelerden arındırılarak işlenmiş. Genelde Maradona üzerine güzellemelere aşina olan bizler, bu kitapta Maradona’nın su katılmamış hayatını görme imkanı yakalıyoruz.
DÜNYA KUPASI TARİHİ
-Mert Aydın
Gündem Dünya Kupası iken, bilgi ve tarih anlatan birkaç kitaba değinip, tekrar genel futbol kitaplarına dönelim. Profil Kitap’tan çıkan ve Mert Aydın’ın kaleme aldığı Dünya Kupası Tarihi, turnuvanın perde ardındaki serüvenini de anlatıyor. Ülkesinin Dünya Kupası’na gidecek ulusal kadro takımını tek tek seçip belirleyen diktatörden, dopingli çıktığı için federasyon yetkilileri tarafından dövülerek meskenine gönderilen futbolcuya, ülkesinin işgalini protesto etmek için işgalcilerin kurduğu ulusal kadroyla Dünya Kupası’na gelmeyi canı kıymetine reddeden yıldızdan, kendi kalesine gol attığı için ülkesinde kurşunların gayesi olan futbolcuya kadar tüm ayrıntılar bu kitapta yer alıyor.
KUPALARIN KUPASI DÜNYA KUPASI 1930’DAN 2002’YE
-Halit Kıvanç
Hakem, düdüğünü çalar ve maç başlar. Bu birinci düdük başlama vuruşunu haber veren işarettir. Sonrasında futbolun tüm heyecanı, stattaki binlerden, kulağı radyoda ya da gözleri televizyonda on binlere, milyonlara kadar yayılır. Daha sonrasında ise, futbolun bitmez tükenmez muhabbeti başlar. Futbola pek yakın olmayanların en çok yadırgadığı da budur. “Bir buçuk saatlik maçı bir ömür konuşuyorsunuz” diye şaşarlar. Haksız da sayılmazlar bir bakıma.. O sonsuz futbol sohbeti, bir öbür tabirle, o doymuş futbol keyfi olmasa, hele hele eskiler gündeme getirilmese tahminen de tadı kalmaz futbolun… Halit Kıvanç’ın kimilerine şahsen kendisinin şahitlik ettiği Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan kitapta, birinci kere duyacağınız öyküler var.
TEHLİKELİ DÜNYA KUPASI
-Michael Coleman
Dünya kupaları hiç bu kadar eğlenceli olmamıştı! Birinci evvel memleketler arası bir maç yapıldı. Hem de kriket alanında… Katılmak için 5 puan almak yeterliydi! Daha sonra Uruguay’da birinci Dünya Kupası yapıldı; lakin yalnızca 13 kadro katılabildi. Ancak artık dünyanın en büyük, en güzel, hakkında en çok konuşulan turnuvası düzenleniyor. Ve tekrar garip şeyler olmaya devam ediyor. Elinizdeki bu eğlendirici rehber size zeki Brezilyalılar, inanılmaz Arjantinliler, yenilmez İtalyanlar ve dinamik Almanlarla ilgili en farklı yorumları veriyor. Ayrıyeten Pele, Maradona ve öbür kahramanlarla ilgili sırları da bu kitapta keşfedeceksiniz. Dünyanın en büyük ve en garip futbol turnuvası, kupayı çalan köpek, futbol oynayan Donald Amca ve daha birçok olay… Futbolu daha eğlenceli hale getirmek için Timaş’ın Eğlenceli Bilgi Serisi’nde ve Eğlenceli Bilgi Yayınları’ndan çıkan Tehlikeli Dünya Kupası’nı okumalısınız.
FUTBOLİSTAS – FUTBOL VE LATİN AMERİKA
-Stefan Thimmel, Dario Azzellini
Latin Amerika halkı için futbol hayatın doğal akışından ayrılmaz. Futbolun bu toplumla nasıl özdeşleştiğini ise en hoş anlatan kitaplardan birisini Futbolistan’dır. Otomom Yayıncılık tarafından Türkçe’ye kazandırılan Futbolistan-Futbol ve Latin Amerika isimli kitap Stefan Thimmel ve Dario Azzellini tarafından kaleme alınan Futbolistan-Futbol ve Latin Amerika isimli kitapta Latin Amerika için futbolun değeri anlatılıyor ve çeşitli açılardan futbol algısı ele alınıyor. Burada kelamı Maradona’ya bırakalım: “Biz futbolcular, daima üzerimizde çok baskı olduğundan yakınırız. Baskı, lakin meskenlerine beş peso getirip çocuklarını geçindiremeyen insanların üzerinde olur. Binlerce dolar alıp, alana çıkıp oynuyoruz ve ağzımızı açınca gerilimden bahsediyoruz? Gerilim bu ülkede, sabahın altısında kalkanlar içindir, lanet olsun ki.”
FUTBOL ATEŞİ
-Nick Hornby
“11 yaşında bir çocuğun başka yaşadığı babasıyla bağlantı kurma yollarından biri olarak gittiği bir futbol maçı nelere kadir olabilir? Bir futbol oyunu bir insanın hayatını ne kadar belirleyebilir? Kendisini entelektüel olarak tanımlayan bir insan bir oyuna yakasını ne kadar kaptırabilir? Alt tarafı bir oyun olan futbolla aşk bağına girmek ne derece mantıklı olabilir? Futbol tutkusu bir insanın başka tutkularını ne kadar etkileyebilir?.. “Futbolda dolu dolu bir hayat var”la, “Hayat futboldan ibarettir” ortasında gidip gelen bir roman Futbol Ateşi. Ve bu soruları soranlara öteki bir hayat anlatıyor.” Bağış Erten’in çevirmenliğini yaptığı kitap, Sel Yayıncılık tarafından yayınlanıyor.
GÖLGEDE VE GÜNEŞTE FUTBOL
-Eduardo Galeano
Gerçek bir futbol tutkunu olan Uruguaylı ünlü müellif Eduardo Galeano, Dünya Kupalarına ait müşahedelerini anlattığı Gölgede ve Güneşte Futbol’a 1998, 2002 ve 2006 kupalarını da ekliyor. Can Yayınları tarafından yeni kısımlarıyla birlikte yayınlanan Gölgede ve Güneşte Futbol, futbol coşkusuna yaşama sevincini de katan bir kitap. Kucaklaşmanın Kitabı’nın, Ateş Anıları’nın müellifi, kendisini bir ‘iyi futbol dilencisi’ olarak niteliyor ve futbolun destansı kahramanlarına, ağları sarsan gollere ticaret ve siyaset açısından değil, kültürel açıdan yaklaşıyor. Galeano, futbolun şiirini yazıyor.
FUTBOL DÜŞÜNÜRKEN ASLINDA NE DÜŞÜNÜRÜZ?
-imon Critchley
“Futbol pek çok şeyle yakından ilgilidir: hafıza, tarih, yer, toplumsal sınıf, toplumsal cinsiyet, kimlik, kümelerin tabiatı vs. Aslen işbirliğine dayanır, hatta sosyalisttir; öteki taraftan açgözlülük, yozlaşma, kapitalizm ve otokrasi çukurunda var olur. Bu nedenle futbolun şirketleşmiş yapısının tenkide tabi tutulması acil bir gereksinimdir. Lakin başka yandan biçime daha çok odaklanan bir futbol poetikası da bir oldukça elzemdir. Hepimiz biliriz, hissederiz: Futbolda hoşluk vardır. Simon Critchley, Metis Yayınları’nın okuyucuya sunduğu bu kitapta, “İşçi sınıfının balesi” futbolun önümüze apayrı bir vakit ve yer sistemi serişini, kimliği ve kimliksizliği sahneleyişini, seyircilerin oyuna iştirakini inceliyor.
FUTBOL DÜNYAYI NASIL AÇIKLAR
-Franklin Foer
Kitapta Franklin Foer, futbolun toplumlar üzerindeki tesirini ve dünyayı nasıl değiştirdiğini araştırıp aktarıyor. Kitap, üç kısımdan oluşuyor. Birinci kısımda globalleşme ve ezeli rekabetler, ikinci kısımda futbol üzerinden yapılan yolsuzluklar ve üçüncü kısımda de futbol kulüpleri üzerinden eski moda milliyetçilik işleniyor. İthaki yayınlarından çıkan kitapta Kızılyıldız taraftarlarının nasıl Sırp ordusunun en değerli modüllerinden biri haline geldiğini, Celtic ve Rangers ortasındaki ezeli rekabetin köklerinde yatanı ve birçok art metni görüyorsunuz. Foer, kitabında futbol üzerinden sosyoloji ve tarih incelemesi yaparak futbolla benzerlikler kurulan hayatları anlatıyor.
BENİM OYUNUM
-Johan Cruyff
Yayımlandığı pek çok ülkede çok satanlar listelerine giren Benim Oyunum’da Cruyff, Amsterdam’ın beton sokaklarında başlayan öyküsünü, oyununu tanımlayan ve akabinde gelen futbolcu ve çalıştırıcı kuşaklarına damga vuran ideolojiyi paylaşıyor. Domingo Yayınevi’inden çıkan Benin Oyunum’da göreceğiniz üzere, Johan Cruyyf’ün gelmiş geçmiş en büyük futbolcu olup olmadığını tartışabiliriz ancak futbolun tabiatını tek başına en fazla değiştiren oyuncu olduğu su götürmez bir gerçektir. Onun futbol görüşü olan Total Futbol, oyunu baştan aşağı değiştirdi. Kazanmak kadar seyir zevkine de inanıyordu. Ajax ve Barcelona’da yerleştirdiği üslubun göz kamaştıran akıcılığı, dünyanın en beğenilen kadrolarının oyun şekillerinin temeline dönüştü.
GLADYATÖR
-Vecdi Çıracıoğlu
Metin Kurt, kimi sporseverlere nazaran alışılmamış, kimi sporseverlere nazaran anarşist, kimi sporseverlere nazaran de sosyalist bir futbolcudur. Vecdi Çıracıoğlu, Everest Yayınları’ndan çıkan kitabında ‘Futbol Arenalarında Bir İsyanın Hikayesi’ni, Metin Kurt’u anlatıyor. Metin Kurt, futbol oynadığı periyotta, futbolcuların haklarını almak ve korumak için söylediği, sendika sözcüğü ve sosyalist telaffuzlar tehlikeli bulundu. Tüm futbol dünyası tarafından aforoz edildi. Avrupalı futbolcuların bugün kullandığı hakları bundan 30 yıl evvel lisana getirmişti. Gladyatör; günümüz sporunun tanınan kolu olan futbolun antik gladyatör oyunlarıyla özdeşlikleriyle, gerçekleri Ulusal futbolcu Metin Kurt’un sekiz yıllık spor hayatından (1968-76) kesitler vererek anlatan bir kitaptır.