*Mahfi Eğilmez
Türkiye iktisadı 2022 yılı ikinci çeyreğinde (bir evvelki yılın ikinci çeyreğine göre) yüzde 7,6 oranında büyüdü. TÜİK, ikinci çeyrek büyüme oranıyla birlikte son iki yıla ait büyüme oranlarında da düzeltme yaptı. Buna nazaran 2020 yıllık büyüme oranı yüzde 1,8’den 1,9’a, 2021 yılı büyüme oranı da yüzde 11’den 11,4’e yükseldi.
Ekonomik büyüme; bir ülkede ya da bölgede insan gereksinimlerini karşılayacak olan mal ve hizmetlerin üretimindeki artış olarak tanımlanıyor. Bunu ölçmenin en kestirme yolu GSYH’de bir periyottan başkasına gerçek bir artış olup olmadığına bakmaktır.
Bu tariften hareket edersek 2022 yılının ikinci çeyreğinde iktisattaki mal ve hizmet üretimi ölçüsü gerçek olarak (fizik ölçü olarak) yüzde 7,6 oranında artmış bulunuyor. Bu artışın hangi kesimlerden hangi oranlarda geldiğini aşağıdaki tablo gösteriyor (TÜİK bilgilerinden yararlanılarak tarafımdan hazırlanmıştır):
Tabloya nazaran tarım kesiti ikinci çeyrekte yüzde 2,9 oranında küçülme yaşamış. Bunu, aslında ziraî eser fiyatlarından gözlemliyorduk. Ne var ki tarım kesitinin GSYH’deki hisse bu çeyrekte yüzde 4,4 üzere düşük bir orana gerilemiş olduğu için bu dalın küçülmesi büyümeyi fazlaca etkilemiyor. Sanayi dalı üretiminde yüzde 7,8 artış var. Bu artışı bir alttaki tabloda yer alan hane halkı tüketimiyle birlikte ele alalım ((TÜİK datalarından yararlanılarak tarafımdan hazırlanmıştır):
Enflasyonun çok yüksek ve daima bir artış içinde olmasının ve faizlerin enflasyonun çok altında kalmasının sonucu olarak beşerler paradan kaçmaya ve satın alma güçlerini daha fazla kaybetmeden alabilecekleri kadar mal ve hizmet satın almaya çalışıyorlar. Tasarruflarını değerlendirebilecekleri imkânlar faizlerin enflasyonun çok altında olması nedeniyle kısıtlandığından beyaz eşyalarını yenilemeye, otomobil almaya, konutlarına tüketim unsurları stoklamaya yöneliyorlar. Hatta ve hatta gelecek devirlerde gidemeyeceklerini düşündükleri için kredi kullanıp tatile ve cümbüş yerlerine gitmeye yöneliyorlar. Bu eğilim tüketim harcamalarını ve münasebetiyle sanayi ve hizmetler üretimini büyütüyor. Büyümeye olumlu tesir yapan bir kesim de ihracat. Geçen yılın birebir çeyreğine nazaran ihracatın GSYH’ye katkısında yüzde 16,4 oranında artış var. Buna karşılık inşaat bölümünde maliyetlere gelen artışların da tesiriyle bir balon oluştuğundan artık inşaata eskisi kadar istek gösterilmiyor. O nedenle de inşaat üretiminde küçülme yaşanıyor.
2022’nin ikinci çeyreğinde faizlerin enflasyona nazaran çok düşük tutulmasına karşılık yatırımlardaki artış beklenenin altında kalmış görünüyor. Bunun temel nedeni ülke risklerinin büyüklüğü (CDS primi 700 baz puanın üzerinde, dünyanın en yüksek riskli üç ülkesinden birisi) ve bunu yol açtığı kur ve enflasyon artışları. Bunun sonucu olarak büyüme asıl olarak tüketim artışına ve ihracata dayanıyor.
Büyüme ile enflasyon ortasında üçer aylık devirler prestijiyle ortaya çıkan bağlantıyı TÜİK datalarını kullanarak aşağıdaki üzere bir grafikte gösterebiliriz.
Büyümenin, 2020’nin üçüncü çeyreğinden sonra yani sekiz çeyreklik bir periyot mühletince âlâ bir seviyede seyretmesine karşılık enflasyon 2022 başından beri artık denetim edilemez bir sürate ulaşmış görünüyor.
Satın alma gücünde yaşanan gerilemelerin önümüzdeki periyotta tüketim harcamalarına sekte vuracağını ve Avrupa’da yaşanan resesyonun ihracatımızda daralma yaratacağını kestirim etmek güç olmasa gerek. Bu durumda büyümenin, düşük faiz ve krediyle desteklense de bu süratle devam etmesi pek mümkün olmadığı için sonuçta elimizde düşük büyüme ve yüksek enflasyon kalacak üzere görünüyor. Buna karşılık siyasal iktidar ne değerine olursa olsun büyümeyi önceliyor.
Büyümenin enflasyonla çabaya tercih edilmesi yaklaşımı Türk siyasetinin uzun yıllardır iktisatta uyguladığı temel yaklaşımdır. İktisat büyüyorsa iktidar partisinin öteki alanlarda yaptığı yanlışlar ve yanlışların görmezden gelineceğine inanılır. Ki bu, geçmiş seçimlerdeki sonuçlarla büyük ölçüde doğrulanmıştır. Ne var ki enflasyonun bu kadar yükseldiği ve yükselmeye devam ettiği, hayat pahalılığının öne çıktığı bir ortamda, büyümenin bir kere daha yanlışları ve kusurları sileceği yaklaşımı geçerli olmayabilir.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır