Getty ImagesTürkiye ile Yunanistan ortasında Ege Adaları tansiyonu bir kere daha tırmandı.
Mayıs ayından bu yana artan tansiyonda son gelişme, Türkiye’nin Efes-2022 tatbikatı sırasında konuşma yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Yunanistan’a hitaben “Kendine gel. Türkiye adaların silahlandırılması konusunda memleketler arası mutabakatların kendine tanıdığı hakları kullanmaktan geri durmayacaktır” demesi oldu.
Yunanistan Dışişleri Bakanlığı Twitter hesabından Türkiye’nin Ege’deki savlarına dair 16 harita yayımlayarak “Ankara’nın bölgesel barış ve güvenliğe tehdit oluşturduğunu” öne sürdü.
Bu paylaşımdan birkaç saat sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Twitter hesabından Yunanca, İngilizce ve Türkçe olarak “Türkiye kimsenin hakkını, hukukunu çiğnemez lakin kendi hakkını, hukukunu da kimseye çiğnetmez” paylaşımında bulundu.
Gayrı askerî statüdeki adaların çeşitli tatbikatlara dâhil edilerek NATO ve üçüncü taraf ülkelerin de bu hukuksuzluğa alet edilmeye çalışılması, sonu felaketle bitecek bir çabanın ötesinde anlama sahip değildir.
— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) June 9, 2022
Peki Erdoğan’ın son kelamları ne manaya geliyor? Türkiye Yunanistan’la yaşanan tansiyonda hangi adımları atmayı planlıyor?
‘TÜRKİYE’NİN ADALARA ASKER ÇIKARMAK ÜZERE BİR NİYETİ YOK’
BBC Türkçe‘nin konuştuğu bahse yakın Türk yetkili kaynaklar, “Türkiye saldırgan bir siyaset izlemeyecek. Biz diplomasi yürütelim diyoruz. Türkiye’nin adalara asker çıkarmak üzere bir niyeti yok, o denli bir tehdit yok çünkü” diyor.
Türkiye, Ege Denizi’ndeki adalarla ilgili yapılan Londra (1913), Lozan (1923) ve Paris (1947) Antlaşmaları’na dayanarak adaların “geçmişte ve gelecekte gayri askeri statüde kalması” gerektiğini ve adaların İtalya’dan Yunanistan’a devredildiği 1947 Paris Antlaşması’na Türkiye taraf olmasa da “üst seviye silahsızlandırma antlaşması” olduğunu hatırlatıyor.
Yunanistan’ın adaları silahlandırdığı gerekçesiyle de “egemenlik haklarının tartışmaya açıldığını” savunan Türkiye, memleketler arası antlaşmalara uyulması için Birleşmiş Milletler’e (BM) de iki mektup gönderdi.
Bu mektuplarda da, hem Cumhurbaşkanı Erdoğan hem de Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun açıklamalarında olduğu üzere “antlaşmalara uyulması için gerekli adımların atılması” daveti yapıldı.
Ancak Erdoğan, son açıklamalarında davet yapmaktan öteye geçiyor ve “gerekli adımların atılacağını” söylüyor. Bu da Yunanistan hükümetine yakın kaynaklar tarafından “Türkiye’nin rastgele bir Yunan adasına çıkma mümkünlüğünün pandoranın kutusunun açılması manasına geleceği ve bunun bir çılgınlık olacağı” biçiminde bedellendiriliyor.
‘ASKERİ BİR ADIM ATMA PLANI YAPMIYORUZ’
Benzer bir fikir Ankara’da da hakim. Ankara’daki güvenlik kaynakları da “Yunanistan’ın silahlandırdığı adalar üzerinden Türkiye’ye saldırması mecnunluk olur, bu türlü bir adım atmalarını beklemiyoruz. Türkiye’ye askeri taarruzda bulunma ihtimalleri olmadığı için yani bu türlü bir tehdit algımız olmadığı için biz de askeri bir adım atma planı yapmıyoruz” diyor.
Askeri taarruz tehdidi olmasa da Türkiye’nin yalnızca birkaç kilometre uzaklığındaki adaların milletlerarası antlaşmalara karşıt olarak silahlandırılması, “Ankara’nın sessiz kalacağı bir durum olmadığı” için BM nezdinde adım atılmaya devam edecek.
Erdoğan’ın Twitter’dan paylaştığı “Türkiye, Ege’deki haklarından vazgeçmeyeceği üzere adaların silahlandırılması konusunda milletlerarası mutabakatların kendisine tanıdığı yetkileri gerektiğinde kullanmaktan da geri durmayacaktır” tabiri de, 12 Ada’nın egemenliğiyle ilgili tartışmaların milletlerarası alanda yine açılması manasına geliyor.
Yunanistan’ın NATO müttefiki olması gerekçesiyle Haziran ayı sonundaki NATO doruğunda de bu bahis gündeme getirilecek.
SON PERİYOTTA TANSİYON NEDEN ARTTI?
[email protected]Türkiye ile Yunanistan ortasında 2020 yazında Doğu Akdeniz’deki doğal kaynaklar üzerinden yaşanan tansiyon, Almanya’nın devreye girmesiyle süreksiz bir müddet azalmış; iki ülke ortasındaki istikşafi ve istişari görüşmeler tekrar başlamıştı.
Diplomatik ve istihbarat seviyesinde yapılan tüm görüşmelerde Türkiye, Yunanistan’a Ege Denizi’ndeki 12 Adalar’ın ülkeye İtalya’dan büyük devletlerin talebi üzerine verildiği; birebir sorun üzerinden Atina’nın tekrar Avrupa ülkeleri ve ABD’nin takviyesiyle hareket ederek Türkiye’yi karşısına aldığı lakin artık problemlerin iki komşu ülke ortasında konuşularak çözülmesi gerektiği, Türkiye’nin artık bu tip dayatmalara sessiz kalmayacağı iletildi.
Türk yetkililerin verdiği bilgiye nazaran ikili görüşmelerde Yunanistan’ın da hali olumlu oldu. Türkiye’ye “üçüncü devletleri taraf etmeden ilerleme” talebi iletildi. Ankara da buna hazır olduğunu belirtti.
Bu etapta Yunan hükümet yetkililerinin Türkiye’ye reaksiyon olarak yaptığı açıklamalar da, yeniden birebir yetkililere nazaran “İç siyaset ögesi olarak kullanıldığı için anlayışla ve sabırla karşılandı, karşılık verilmedi. Zira ikili görüşmelerde ve art kapı diplomasisinde görüşmeler yapan halde ilerliyordu.”
Öyle ki Miçotakis, 13 Mart’ta Türkiye’ye giderek Erdoğan’la bir ortaya gelmişti.
Türk yetkililerin Yunanistan’la ilgili emsal açıklamaları da Yunan tarafında tıpkı sebeple yüksek dozda bir reaksiyonla karşılık görmedi.
Ancak Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın -YPG’ye verdikleri dayanak devam ederse- NATO üyeliklerini veto edeceğini açıkladığı, öteki NATO üyelerinin Türkiye’ye reaksiyon gösterdiği bir periyotta, Mayıs ayında Yunanistan Başbakanı Kiryakos Miçotakis ABD’ye gitti. ABD Kongresi’ne büyük coşkuyla karşılanan konuşmasında Miçotakis, Kıbrıs’taki bölünme için Türkiye’yi suçladı; Türkiye’ye F-16 satışının da durmasını talep etti. ABD Lideri Joe Biden da Miçotakis’e güçlü dayanak bildirisi verdi.
Bunun akabinde Erdoğan, “Artık benim için Miçotakis diye birisi yok” dedi.
Her yıl yaz aylarında yapılan Efes tatbikatı da bu yıl Mayıs ayı sonunda Efes-2022 ismiyle başladı. Erdoğan’ın Yunanistan’a yönelik sert açıklamaları da bu tatbikat sırasında geldi.
Türk yetkililer, bu açıklamaları da “Biz inanca, kelama dayalı bir siyaset izliyoruz. Yunanistan’dan gelen açıklamalar iç politikayı hedeflediği sürece bu siyasete devam ediyorduk. Fakat ABD’ye gidip bizim aleyhimize lobi yapılması, üçüncü tarafları bu işe müdahil etmeme kelamının tutulmaması manasına geliyor. Üstelik açık açık atılan bu adım karşısında sessiz kalamazdık. Bu açıklamaların bir sefer de tatbikat sırasında yapılması, sessiz kalmayacağımız konusunda kararlılığımızı gösteriyor. Lakin askeri bir adım atacağımız manasına gelmiyor.”
EGE ADALARI’NIN STATÜSÜ VE SİLAHLANDIRILMA GEREKÇELERİ
Getty ImagesEge’deki Yunan adalarının Yunanistan’a devredilirken statülerini belirleyen 1923 Lozan ve 1947 Paris antlaşmalarıyla adaların silahlandırılmamaları koşul koşulmuştu.
Lozan görüşmelerinde bu kaidesi koşan birinci Türkiye olmuştu. Talebe münasebet olarak da savaştan yeni çıkmış Türkiye’nin Yunan ordusunun bozgunuyla sonuçlanan “1919-1922 Anadolu seferinin tekrarlanması mümkünlüğünün önlenmesi” gösterilmiş ve Yunanistan bu koşulu kabul etmişti.
1947 Paris Antlaşması ise İkinci Dünya Savaşı’ndan galip çıkan ülkeler ortasında imzalandı. Türkiye muahedeye taraf ülkelerden değil.
Bu antlaşma ile savaşta yenik düşen periyodun faşist İtalyası’nın işgali altında bulunan adalar, savaş galibi ülkeler ortasında yer alan Yunanistan’a yine devredildi.
Bu kere devrin Sovyetler Birliği, Yunan adalarının “silahsızlandırılması, adalarda askeri üs kurulmaması” koşulunu getirdi. Moskova, “Sovyet savaş gemilerinin Ege’deki sefer güvenliği için bunun gerekli olduğunu” savundu.
Ege’deki Yunan adalarının silahsızlandırılma koşulları Yunanistan tarafından kabul edildi. Kıbrıs’ta 1963 ve 1964’te çıkan çatışmalara kadar Atina sadık kaldı.
Türkiye’nin 20 Temmuz 1974’te başladığı ve “Kıbrıs Barış Harekâtı” olarak duyurduğu askeri operasyon sonrası, “olası bir Türk-Yunan savaşından” tasa duyan periyodun Atina’da idaredeki, Albaylar Cuntası, Türkiye kıyılarına yakın tüm adalara asker yığmaya başladı.
Yunanistan adaları, Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın 51. unsurunun öngördüğü “meşru müdafaa” prensibi uyarınca, “Türkiye’den gelebilecek mümkün bir tehdide” karşı silahlandırdığını ilan etti. Atina ayrıyeten Türkiye’nin oluşturduğu NATO komutası dışındaki Ege ordusunun, adalara yakın kıyılarda çıkarma filosu bulundurduğuna dikkat çekti.
Türkiye ve Yunanistan son devirde kendi tezleriyle ilgili olarak BM’ye mektuplar gönderdi.