Derleyen: Melike Sarıkaya/Milliyet.com.tr – Su altında kaybolan yahut bir an evvel yüzeye çıkarılması gereken denizaltıları bulmak; coğrafik maniler, suyun yoğunluğu, çevresel faktörler ve teknolojik kısıtlamalar nedeniyle epey güç. Bu durum sadece askeri denizaltılar için değil, araştırma hedefli kullanılan denizaltılar için de geçerli. Örneğin OceanGate’in Titan denizaltısı, Titanik enkazını araştırmak üzere derinliklere inerken kayboldu ve uzun süren aramalar sonucunda bulunabildi. Bu üzücü olay, teknolojinin bu kadar ilerlemesine karşın denizaltıların tespit edilmesinin ne kadar güç olduğunu ve okyanusun keşfedilmemiş, karmaşık doğasıyla birlikte su altındaki şiddetli şartlarda arama ve kurtarma operasyonlarının ne kadar hassas ve karmaşık bir planlama gerektirdiğini gösterdi. Günümüzdeki ileri teknolojilere karşın, derin sularda kaybolan denizaltıları bulmak için mevcut sistemler birden fazla vakit yetersiz kalıyor ve arama süreci daha fazla vakit ve gayret gerektiriyor.
RADYO DALGALARI SINIRLI
Denizaltıların derin sularda kaybolmasının ya da tespit edilememesinin en değerli nedenlerinden biri, su altında radyo dalgalarının hudutlu olmasıdır. Uydu ve GPS üzere pozisyon belirleme teknolojileri sadece yüzeye yakın aralıklarda tesirli oluyor. Okyanusun birkaç kilometre altına inildiğinde ise GPS üzere pozisyon belirleyici sistemler çalışmaz hale geliyor. Bunun yerine, akustik sinyaller kullanılsa da ses dalgaları aracılığıyla çalıştığı için bu sinyaller sonlu bir menzile sahiptir. Su altındaki derinlik arttıkça sesin yayılma kabiliyeti de azaldığından akustik sinyaller de kâfi gelmeyebilir.
Akustik sinyaller, su altında radyo dalgalarına nazaran daha başarılı sonuçlar veriyor olsa da bu yol her vakit kesin sonuca ulaştırmıyor. Zira akustik bağlantı, denizaltılar için uzak aralarda tesirini yitirebilir. Ayrıyeten çevresel gürültü, bu sinyallerin doğruluğunu tespit etmekte zahmet yaratır. Denizaltılar, suyun içindeki tuz oranı ve sıcaklık değişimlerinden kaynaklanan kırılmalar nedeniyle sinyallerini yüzeye iletmekte zorlanabilirler. Kırılmalar, akustik sinyallerin doğruluğunu olumsuz tarafta etkileyerek denizaltıların pozisyonlarını daha da tespit edilemez bir hale getirebilir. Bu nedenle denizaltının nerede olduğunu anlamak için özel sonar ve hidrofon sistemleri gereklidir.
ASKERİ MANADA AVANTAJ SAĞLIYOR
Deniz düzeyinden kilometrelerce derinliğe inildikçe basınç, insan ve aygıt dayanıklılığını sınayan düzeylere ulaşır. Denizaltılar bilhassa bu ağır basınca dayanabilmek için özel materyaller ve dizaynlarla dizayn edilse de arama aygıtlarının tıpkı dayanıklılığı gösteremez. Zira yüksek basınç altındaki su ortamında sonar ve başka tespit aygıtlarının çalışması büyük oranda engellenmiş olur. Ayrıca denizaltılar etraflarına ahenk sağlamak emeliyle doğal manilerden de yararlanırlar ve okyanus akıntılarında ya da su altı kayalıklarında gizlenebilirler. Bu üzere çevresel faktörler de sonar aygıtlarının sinyal yayılımını büyük oranda kısıtlar ve denizaltıların yansıttığı sinyallerin doğruluğunun çarpıtılmasına neden olur.
Denizaltılar su altında ses dalgalarının yayılımı, tuz oranı, sıcaklık ve derinlik üzere faktörlerden de büyük ölçüde etkilenir. Su altındaki ortamın fizikî özellikleri, ses dalgalarının suratını ve istikametini belirler. Sıcaklık arttıkça su molekülleri daha hareketli hale gelir ve bu durum, sesin yayılma suratını artırır. Tuz oranı ve yoğunluk üzere özellikler de ses dalgalarının yayılımını tesirler. Tuz oranı yüksek olan daha ağır sularda, sesin yayılma suratı artarken, daha soğuk ve derin sularda bu sürat azalır. Sesin su altında farklı süratlerde yayılması ise akustik aygıtlar ve sonar sinyalleri ile çalışan denizaltı tespit sistemlerinin performansını kıymetli ölçüde tesirler. Bu nedenle, sıcaklık ve yoğunluk katmanlarının bulunduğu bölgelerde denizaltı sinyalleri sapmalar gösterir. Bu katmanlar, ses dalgalarının yansımasına ya da kırılmasına neden olarak sesin doğrusal olmayan bir yolda ilerlemesine yol açar ve böylelikle sonar sistemlerinin denizaltının gerçek pozisyonunu bulmasını zorlaştırır.
Modern denizaltılar, bu tabiat şartlarından yararlanarak stratejik avantaj elde ederler. Suyun farklı katmanlarında hareket ederek yoğunluk ve sıcaklık değişimlerini kullanarak sonar dalgalarının sapmasına neden olur ve yerlerini gizlemeyi başarırlar. Termoklin olarak bilinen ve su sıcaklığının ani bir değişim gösterdiği katmanları kullanıp sonar sinyallerinin istikametini kırmayı başarırlar. Bilhassa askeri operasyonlarda düşman radarlarından saklanmak için suyun bu değişken yapısını kullanarak izlerini kaybettirirler. Bu çeşit gizlenme taktikleri, denizaltılara, düşman tarafından tespit edilmelerini zorlaştıran kıymetli bir askeri avantaj sağlar.
ÖZEL İZ VE GÜRÜLTÜ GİZLEME TEKNOLOJİLERİ VAR
Modern denizaltılar, bilhassa askeri olanlar, kendilerini gizlemek için özel gürültü azaltma teknolojileriyle donatılırlar. Bu denizaltılar, sonar sinyallerini yansıtmayan ve minimal ses çıkaran kaplamalar ile izlerini asgarî düzeye indirirler. Ayrıca düşük frekansta çalışan motor sistemleri ve titreşimi azaltan özel teknolojiler sayesinde de su altında daha sessiz bir biçimde hareket edebilirler. Tüm bu teknolojiler sayesinde askeri denizaltılar bilhassa düşman radarlarından gizlenebiliyorlar. Lakin natürel ki bu durum arama kurtarma operasyonlarını ve yer tespitini epeyce zorlaştırıyor.
Tüm bunlara ek olarak akustik izleri gizlemek maksadıyla üretilen bu özel kaplamalar, denizaltının sonar aygıtları tarafından saptanmasını imkansız hale getirirken kimi denizaltılar, sırf gerektiği vakitlerde kısa müddetli sinyal göndererek düşmanın kendilerini bulmasını şuurlu olarak zorlaştırır. Bu durum, bilhassa stratejik bölgelerde keşif vazifesi yapan yahut düşman sularında devriye gezen denizaltılar için büyük bir avantaj sağlar.
ARAMALAR YETERSİZ KALDI, 5 KİŞİ HAYATINI KAYBETTİ
Titanik’i aramak için yola çıkan turistler 18 Haziran 2023 tarihinde OceanGate tarafından işletilen Titan denizaltısıyla Kuzey Atlantik Okyanusu’ndaki milletlerarası sularda kayboldu. Titanik enkazını gözlemlemek için Titan denizaltısıyla seyahate çıkan 5 bireyden kısa bir müddet sonra haber alınamadı. Öteki denizaltılarda da olduğu üzere Titan’la da irtibat kesilmişti, hem de 1 saat 45 dakika sonra! Turistler, planlanan vakitte su yüzeyine çıkmayınca ABD kıyı güvenliğine kayıp denizaltı bildirildi. Titan denizaltısı günlerce arandı, bu sırada Titan denizaltısında 4 günlük gereksinimi karşılayabilecek bir oksijen olduğu açıklandı. Bu denizaltı oksijenin bitimiyle, yani 4 gün sonra Titanik’in 500 metre uzaklığında parçalanmış halde bulundu. Arama çalışmalarında ABD donanması akustik algılama sistemini kullandı. Yetkililer bu durumu patlama olmuş olabilme ihtimaliyle yorumladı.
OceanGate’in ürettiği denizaltılarıyla ilgili 2018’deki bir davaya nazaran eski denizcilik operasyonları yöneticisi David Lochridge geliştirilmekte olan denizaltının daha fazla test edilmesi gerektiğini ve ‘aşırı derinliğe’ ulaştığında yolcuların tehlikeye girebileceğini belirten bir rapor yazmıştı. OceanGate ise zımnilik muahedesinin ihmal edildiğini öne sürerek ile raporu yazan Lochridge’yi işten çıkardı.