Karl Marx’ın “katı olan her şey buharlaşıyor” tabirinde manasını bulan ve cümlenin devamında gelen “kutsal olan her şey ayaklar altına alınıyor” tespiti, Komünist Manifesto’nun satır ortalarında, zannedilenin dışındaki Marx’ı bulabileceğimiz kapının anahtarları üzere…
Marx, Manifesto’da politik bir bildirgenin hudutlarını zorlayarak, varlıklı bir entelektüel birikimi ve kelamın mana katmanlarını bir sokak propagandacısına da bir iktisat profesörüne de hitap edebilecek bir lisanla aktarıyor ve “dünyevileşme” eleştirisi yapıyordu.
Marx’ın “dünyevileşme eleştirisi”, marksizm ile materyalizmi “yapışık ikizler” zannedenler için anlaşılması sıkıntı bir durum olsa gerek…
Belâgat, yani açık ve anlaşılır kelam söyleme sanatı açısından “bir amaç ve fikrin en az kelamla açıklanması” manasına gelen “İcaz”, Marx’ta bir politik yahut teorik metni “edebi bir esere” dönüştürebilme düzeyinde:
“Burjuvazi, dini inancın ateşli ve kutsal heyecanını, şövalyelik ruhunu, duygusallığı, bencil hesabın buzlu sularında boğdu. Burjuvazi, ferdî pahası bir mübadele pahası haline getirdi ve zahmetle elde edilmiş sayısız özgürlüklerin yerine, o biricik ve acımasız özgür ticareti koydu.”
Marx, “kutsal olan her şey ayaklar altına alınıyor” icazlı sözünü bu biçimde açıyordu…
‘Köhnemiş Bizans’ın burçlarına “çocuklar üzere şen” akınlar düzenleyen bir “fütüvvet” kuşağının torunlarının IPhone 16 almak için gazaya gidercesine bir “kendinden geçme” haliyle AVM’lere akın etmesi lakin dini inancın ateşli ve kutsal heyecanı ve şövalyelik ruhunun AVM kuyruklarında boğulmasıyla söz edilebilirdi…
* * *
Apple’ın yeni telefonu iPhone 16, 120 bin TL fiyatla Türkiye’de satışa sunuldu. Bu “olmazsa olmaz”, almazsanız kendinizde eksiklikler hissedebileceğiniz aygıt (!) için yurttaşlar mağaza önlerine koştu…
Apple’a 120 bin lira ödemek için geceden kuyruğa girildi… Apple mağazalarının randevu sistemiyle çalışıyor olması şoku filan da yaşandı… Lakin olsundu… Taban fiyatın 7 katı kadarcık bir ödeme için bir gece beklemiş olmanın lafı edilmezdi.
Sokak röportajlarının olmazsa olmazı “çıkar telefonunu göster” kod isimli arketipsel amcalarımızdan rol çalmak niyetinde değiliz…
“Kutsal olan her şeyi ayaklar altına alan” geceden kuyruğa giren yurttaşlarımız da değil…
* * *
Adını anmayalım fakat mesleğinden -reklamcıları kızdırmak pahasına- “kainatın birinci reklamcısı” diye kelam edelim… Yasak Elma’yı “allem edip kallem edip” yedirdiğinde, insan ruhunun (ya da psişesinin/nefsinin) derinliklerindeki “nesne çekimi” tahminen de birinci defa harekete geçirilmişti.
Anlatıya nazaran bu çekim, yani “nesne çekimi” insanı Aden Bahçeleri’nden “maddi” ve zorluklarla dolu dünyalara indirdi…
İnsan bilim ve mistisizm sarkacında hoş sanatlar, ideoloji ve din yoluyla, obje çekimi ile indiği bu dünyadan farklı dünyalara yükseldi. İnancın ateşli ve kutsal heyecanı ile şövalyelik ruhu, asırlarca “kalpsiz dünyanın kalbi, ruhsuz dünyanın ruhu” olarak bu “dünyevileşme” illetinin panzehiri fonksiyonu gördü.
Maddi varlıkların kendisinde var olmayan niteliklerin, onların cisimlerine içkinmiş üzere algılanması durumunu söz eden “meta fetişi”, anlatıda “yasak elma” olarak ve yeniden bir “icazlı söyleyiş” yapıtı olduğu için de kimine gözü dönmüş şehvet yahut cinselliği, kimine açlık endişesinin tetiklediği oburluğu, kimine yararsız bilgiyi sembolize etti…
120 bin TL’lik bir objeyi beşerler için gece uykusundan feragat edebileceği bir ‘Kızıl Elma’ya çevirebilmek başarısı nedeniyle kapitalizmi kutlamamak elde değil.
Tüm buharlaşanlardan geriye dedesinden kalma zırh, kılıç ve aletlerini kuşanıp çelimsiz atıyla yollara düşen sıska şövalye Don Kişot’un öyküsü ve kahramanca ülkülerin nostaljisi mi kaldı dersiniz?
AppleStore önündeki “meta fetişi” gösterisi, Yılmaz Erdoğan’ın, kendisini “YouTuber” olmaya davet eden Beyazıt Öztürk’ün elinde tuttuğu dilim peynir büyüklüğündeki (aksiyon kamerası) GoPro’yu alarak söylediği “bu teknoloji değil bitmektir” esprisini aklıma getirdi.
Tarih ise şimdi bitmedi…
Sinan Acıoğlu